Ruim drie miljoen inwoners van Nederland die in het buitenland zijn geboren of van wie één ouder of beide ouders uit het buitenland komen, hebben weinig of niets meegekregen van de ellende die de Tweede Wereldoorlog met zich meebracht. Maar ook al hebben ze geen verhalen over de bange bezettingsjaren in Nederland overgeleverd gekregen, hun land van herkomst had wel degelijk, in meer of mindere mate, met deze oorlog te maken. Daarover gaat het boek ‘Oorlog op vijf continenten. Nieuwe Nederlanders & de geschiedenissen van de Tweede Wereldoorlog.’
Het instituut voor multiculturele ontwikkeling Forum vond enkele jaren geleden, temidden van groeiende onverdraagzaamheid in Nederland, dat het hoog tijd was om alle herinneringen met elkaar te verbinden. En de allochtone bevolkingsgroepen een plaats te geven in de terugblik op de betekenis van de Tweede Wereldoorlog. Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) kreeg het verzoek de betrokkenheid van enkele migratielanden bij de oorlog te onderzoeken. Dat leidde in 2004 tot de publicatie van het boek ‘Allochtonen van nu & de oorlog van toen’ van dr. A. van den Oord.
Het jongste boek is hier een vervolg op en is vooral bedoeld om Nederlandse scholen en migrantenorganisaties de nodige kennis aan te reiken. Maar ook voor belangstellenden overzee bevat het werk boeiende informatie. Doordat Nederland, Engeland en Frankrijk uitgestrekte koloniale bezittingen hadden, was uiteindelijk een groot deel van de wereld bij de oorlog betrokken. Ook landen die neutraal wisten te blijven, ondervonden de politieke en economische gevolgen van het mondiale conflict. In het boek wordt die wereldwijde strijd beschreven, waarna de schrijvers zich toespitsen op de ervaringen van een achttal landen: China, Marokko, Suriname, de Nederlandse Antillen, Joegoslavië, de Sovjet-Unie, Turkije en het latere Indonesië. Gezamenlijk vormen ze het herkomstgebied van meer dan de helft van alle in Nederland verblijvende allochtonen.
Aan Suriname en de Nederlandse Antillen schenkt het boek zo’n vijftig pagina’s aandacht. In 1940 was de tiende mei nog niet aangebroken toen per telegram het bericht binnenkwam dat Duitsland Nederland was binnengevallen. Voor beide gebieden vormden de oorlogsjaren een periode van economische voorspoed. Vooral Suriname pikte een commercieel graantje mee, niet in de laatste plaats door de enorme vraag naar aluminium om de geallieerde oorlogsmachine draaiende te houden. De meeste vliegtuigen die bij de bevrijding van Europa werden ingezet, waren gefabriceerd uit aluminium dat dankzij de Surinaamse bauxiet kon worden geproduceerd.
‘In 1941 was Suriname de grootste bauxietproducent ter wereld geworden. Twee jaar later was het aantal werknemers in de bauxietindustrie verviervoudigd tot tweeduizend man. Bauxiet werd met een aandeel van 93,4 procent in 1943 verreweg het belangrijkste exportproduct van Suriname en dekte zestig procent van de Amerikaanse behoefte’. Dat zijn woorden in het boek die de huidige werknemers van Billiton, die hun baan dreigen te verliezen, ongetwijfeld met jaloezie zullen lezen.
Verder veel aandacht voor de vele Surinamers die zich als vrijwilliger opgaven om mee te helpen bij de bevrijding van het geteisterde Europa. Maar ook voor de verhoudingen tussen het moederland en de kolonie die verslechterden. Weliswaar bleef de liefde voor het Nederlandse koningshuis tijdens de oorlogsjaren onverminderd voortbestaan, veel Surinamers hadden hun buik vol van het autoritaire Nederlandse gezag. Bovendien besefte men dankzij de economische opleving dat Suriname ongekende rijkdommen bezat, waar de bevolking zelf weinig profijt van had. Toch kwam het toen nog niet tot een onafhankelijkheidsstreven omdat de samenleving erg versnipperd was en de politieke organisatie gering. Wat dat laatste betreft is er in ruim zestig jaar weinig veranderd.
Het boek biedt een fraaie aanvulling op wat er al bekend was over Suriname ten tijde van de oorlog. Doordat zoveel landen aan bod komen, geeft het ook mooi vergelijkingsmateriaal. En daaruit kunnen Surinamers opmaken dat het hier in de oorlogsjaren nog niet zo slecht was. Zo vielen alleen al in China in de periode 1937-1945 naar schatting tussen de vijftien en twintig miljoen doden.
Hoe dan ook, de Tweede Wereldoorlog had in elk land blijvende invloed op mens en maatschappij. De voorbeelden daarvan in dit boek zijn zelfs met andere uit te breiden. Het naar voren halen van de gemeenschappelijke elementen in de oorlogsherinneringen is voorwaarde voor het gezamenlijk kunnen herdenken. Of dat de garantie biedt dat uitingen van respectloosheid en racisme voortaan achterwege blijven, is de vraag. Dit boek bevat in ieder geval wel een aanzet tot vergroting van het onderlinge begrip.
Oorlog op vijf continenten. Nieuwe Nederlanders & de geschiedenissen van de Tweede Wereldoorlog, door Kees Ribbens, Joep Schenk en Martijn Eickhoff, uitgeverij Boom, Amsterdam, ISBN 978 90 8506 643 9, 432 pagina’s, 19,50 euro
Nu populair
