Wat is dat toch met ons? Hebben we een lichte huid dan gaan we de zon in om een lekker bruin kleurtje te krijgen. Zijn we evenwel geboren met een donkere huid dan willen we vaak juist blanker zijn. Het schoonheidsideaal van gekleurde en donkere mensen kent echter nog een extra dimensie: die van een beter toekomstperspectief. Want blank staat gelijk aan rijkdom, welzijn en ontwikkeling.
De bekende uitdrukking ‘Opo yu kloru’, wat vrij vertaald ‘verhef je kleur’ betekent, is al stokoud. Dit verheffen van je kleur betrof overigens toen niet de eigen donkere, Creoolse huid, maar die van het nageslacht. Als je niet alleen je hart volgde, maar ook je verstand liet meespreken, koos je een partner met een lichte huidskleur. Je nakomelingen zouden dan in ieder geval gezegend zijn met een lichtere huid om een treetje hoger op de maatschappelijke ladder belanden, zo was de gedachte erachter. Sommige ouders wezen zelfs een donkere wederhelft voor hun dochter pertinent af.
Ook bij de andere Surinaamse bevolkingsgroepen was ‘kleurverheffing’ geen onbekend verschijnsel. Indiaanse vrouwen op het Zuid-Amerikaanse continent bleekten volgens zestiende-eeuwse geschriften hun gezichten met kruidenmengsels om in de smaak te vallen bij de blanke kolonisator. Hindoestanen hebben al ver voor de jaartelling in de Indiase samenleving de superioriteit door blanken moeten dulden en in het kasten- en klassensysteem speelt de huidskleur een belangrijke rol. Javanen hebben, volgens een onderzoek van Sylvia Gooswit, ondanks de Hollandse overheersing, geen historisch bepaalde problemen met hun huidskleur, al hebben ze een hekel aan vlekken op de huid, maar laten zich in toenemende mate meeslepen door het lichte uiterlijk van bekende Indonesische televisiesterren. De invloed van de massamedia vormt daarbij een niet te onderschatten factor en dat geldt voor alle bevolkingsgroepen.
Wie dus denkt dat al dit streven naar een lichte teint toch meer iets is van het verleden, komt bedrogen uit. Even googlen op internet levert schokkende verhalen op: van een bruin meisje in de Nederlandse Bijlmer dat om onduidelijke redenen wordt afgewezen voor een baan en bovendien van nota bene een zwarte man te horen krijgt dat hij niet ‘into her’ is vanwege haar donkere huid en met haar zeker geen kinderen zou willen. Al zegt ze zelf wel tevreden met haar kleur te zijn, toch grijpt ze naar een whitener omdat ze vindt dat haar huid haar levensgeluk in de weg staat. Ook in Suriname wordt een donkerder partner nog steeds niet altijd door de familie met open armen verwelkomd, wordt me van diverse kanten verzekerd.
Jong
Onderzoek in september 1999 door socioloog Jack Menke in de districten Paramaribo en Wanica bracht harde cijfers aan het licht over het gebruik van chemische huidbleekmiddelen. Menke zag zijn vermoedens bevestigd worden: “Uit onze survey kwam naar voren dat 18% van de vrouwen van achttien jaar en ouder chemische huidbleekmiddelen toepast. En ik denk dat het gebruik de laatste jaren eerder toe- dan afgenomen is. Het percentage dat kiest voor traditionele huismiddelen -‘oso dresi’- is verwaarloosbaar. Hoe jonger de vrouwen zijn, hoe hoger het gebruik ligt. Bij Hindoestaanse vrouwen komt het significant meer voor dan bij andere etnische groepen, met een percentage van 61 procent van de vrouwen onder de 26 jaar tegenover dertien procent in dezelfde leeftijdsklasse uit de overige bevolkingsgroepen.” Chietra is zo’n jonge Hindoestaanse vrouw die zich door de beloften van een cosmeticafabrikant liet verleiden. Ze gebruikte een crème van het merk Black Opal tegen vlekken die ontstaan waren door puistjes. “Het was mij niet alleen te doen om het gezicht op te lichten, maar vooral ook om een gave en soepele huid te krijgen. En dat lukte in het begin goed. Al in de eerste twee weken dat ik de gezichtscrème gebruikte, kreeg ik een lichte en gave huid.” De huidbleekcrèmes zijn vaak ook bedoeld om donkere pigmentvlekken te bleken, al kunnen ze eveneens op het hele gezicht worden toegepast. Van de door Menke geïnterviewde vrouwen gaf driekwart inderdaad aan om deze reden de cosmetica te gebruiken. Slechts één procent gaf onomwonden aan een middel te gebruiken om de gezichtshuid te bleken, maar toch acht Menke het niet onwaarschijnlijk dat veel vrouwen gezichtsbleken als verhuld motief hebben. Naast de blijvende verheerlijking van de blanke huid is de laatste twintig tot vijfentwintig jaar wél een tegenbeweging waar te nemen. Er is duidelijk een bewustwording van de ‘eigen’ identiteit en schoonheid. De missverkiezingen van de verschillende culturele groepen, zoals Miss Alida, Miss Hindustani, Miss India Suriname en Miss Jawa, zijn enorm populair. Menke: “Het heeft er veel van weg dat de naar meer Europese en Amerikaanse normen en waarden gemodelleerde beautycontest deels botst met het unieke groepsintegratieproces dat zich in Suriname al langer dan een halve eeuw voltrekt, waarbij de verschillende etnische groepen cultureel een grote stem hebben en onderling respect tonen.”
Lood
Vroeger bleekten de indianen, creolen en marrons hun huid met kruiden en wortels uit het bos, zoals hardi, een gemberachtige wortelsoort, die bij een afgewogen mix niet schadelijk is. Bij de hindoeïstische gezondheidsleer Ayurveda gebruikte men lood om de huidskleur op te lichten, en ook nu nog staan ayurvedisten erom bekend dat ze bij het vervaardigen van hun preparaten zware metalen als lood, kwik en arsenicum niet schuwen. De ayurvedische behandelaar gelooft dat die geen kwaad kunnen, maar in tegendeel heilzaam werken mits ze ontgift zijn. De atomen zijn echter onverwoestbaar, van ontgiften kan dus geen sprake zijn, en loodvergiftiging is dan ook regelmatig het gevolg.
Sinds 1 oktober 2005 moeten in India kruidenpreparaten die voor de export bestemd zijn, gekeurd worden op zware metalen. Door de opkomst van de internetverkoop sijpelen er echter regelmatig ongekeurde producten tussendoor. De meeste whitening producten, in de vorm van lotions, zepen en crèmes, zijn vrij onschuldige sunblocks met lichtweerkaatsende deeltjes en een ‘natuurlijk’ plantenextract of vitaminecomplex dat als gladmaker of witmaker zou moeten werken.
Chietra, echter, vertelt dat al enkele weken nadat ze met het gebruik van de Black Opal crème begon, ze een donkerdere huid kreeg. “Ik liep wel gewoon in de zon en mijn huid werd donkerder en raakte zelfs verbrand. Ik kreeg ook puistjes en die lieten vlekken achter. Ik schaamde mij zo, ook omdat mijn vriendinnen er opmerkingen over maakten. Ik ben toen gelijk gestopt met het gebruik van Black Opal producten.”
De crème die Sietra gebruikte bevat hydroquinon, een bestanddeel dat sinds 2001 in de Europese Unie verboden is. In landen die hiertegen optreden is de verkoop of het gebruik van hydrochinon bevattende stoffen aan maximumpercentages van een of twee procent gebonden. Hydroquinon brengt namelijk huidallergieën en schadelijke pigmentstoornissen teweeg. Bovendien remt het de aanmaak van melanine in de huid zo grondig, dat deze nog gevoeliger wordt voor uv-straling en dus voor verbranding, zoals Sietra heeft moeten ervaren. En met verbranding ontstaat een hoger risico op huidkanker op latere leeftijd. Dierproeven hebben bovendien uitgewezen dat op de lange termijn nieraandoeningen en kanker niet uitgesloten kunnen worden.
Een voorbeeld van ernstige keurderpigmentatie is vitiligo. Deze ziekte hoeft echter niet het gevolg te zijn van hydroquinon bevattende crèmes, maar kan ook spontaan optreden. Omdat het gebruik van huidbleekmiddelen wordt omgeven door taboes kan een huidtransformatie leiden tot wilde speculaties. We kennen allemaal King of Pop Michael Jackson, waarvan wordt beweerd dat hij niet zwart maar blank wilde zijn en daarom zijn gezicht heeft laten bleken. Zelf heeft hij verklaard aan vitiligo te lijden. Menke: “Het is moeilijk een goed inzicht te krijgen in de aard en mate van gebruik van chemische huidbleekmiddelen. Ik verwacht daarom veel van de eerste Surinaams-Nederlandse conferentie over Tropische Dermatologie dat vanaf 15 maart in Torarica wordt gehouden, zodat we over een weer kennis kunnen uitwisselen.”
Fair
Het zijn niet alleen de onbekende, wat obscure merken die in de winkels liggen, ook internationale bedrijven als Unilever, Avon en L’Oréal hebben het gat in de markt ontdekt.
Zo is Fair & Lovely van Unilever in elke Chinese buurtwinkel verkrijgbaar. Producent Unilever Bangladesh claimt dat de productformule geen enkel schadelijk ingrediënt zoals hydroquinon, steroïden of kwik bevat. Volgens Unilever’s wetenschappers, Fair & Lovely ‘lightens skin safely and reversibly through a synergistic and patented combination of Vitamin B3 (niacinamide) and a mixture of US FDA- and EU-approved UV-A and UV-B sunscreens. Ayurvedic Fair & Lovely also contains natural skin-lightening agents such as Kumkumadi Tailum’. Dat laatste is een oud Ayurvedisch recept van zestien verschillende ingrediënten, waaronder saffraan, vetiver, vijg, Indische meekrap, zwarte kersen, blauwe lotus en zoethout. Menke waagt het waarheidsgehalte van Unilevers garantie te betwijfelen: “In 2001 heb ik 21 in Suriname verkochte huidbleekmiddelen op hydriquinon laten natrekken bij de Keuringsdienst van Waren in Nederland: twaalf ervan bevatten de stof altijd, vijf soms; onder die laatste werd Fair & Lovely geschaard. Van de overige vier middelen waren de keuringsresultaten niet te achterhalen.”
Naast Fair & Lovely zijn Ambi en Symba veel gebruikte merken, beide bevatten hydroquinon. Een bezoekje aan een willekeurige drogist levert nog vele andere namen op, waaronder Venus de Milo uit Nigeria met twee procent hydroquinon en Drula cream uit Duitsland met zowel hydroquinon als het omstreden oxybenzone. De percentages van de bestanddelen staan er niet bij. Menke: “Vrouwen die hun huid toch willen oplichten, kunnen het beste kiezen voor de bekende merken. Zij vermelden alle ingrediënten en de werkbare stoffen zijn op natuurlijke basis. Ze werken minder agressief.”
Na haar slechte ervaring raadt Chietra iedereen af om whiteners te gebruiken. “Het belangrijkste is dat je op je voeding moet letten, tegenwoordig eet men van alles. En voldoende water drinken, anderhalve tot twee liter per dag. Begin ’s morgens als je opstaat met een glas water gemengd met lemmetje. Voor een hele schone huid kun je ook drie dagen per maand een fruitdieet houden.” Gelukkig was de schade bij haar nog herstelbaar. “Sinds november ben ik onder behandeling van een professionele schoonheidsspecialiste. De eerste keer kreeg ik een gezichtsbehandeling en daarna heb ik nog tweemaal een peelingbehandeling gekregen. Verder gebruik ik nu gezichtsproducten op basis van aloë vera. Ik ben de Here dankbaar dat ik zo’n schoonheidsspecialiste heb mogen leren kennen, want nu is mijn huid weer aan het herstellen.”
Auteur: Sandra Wijhenke
Bronnen
Tijdschrift voor Surinamistiek nr. 1, 2005: Jack Menke: ‘Diversiteit en huidskleur binnen de Surinaamse samenleving’,
Sylvia M. Gooswit: ‘Introductie van huidbleekmiddelen bij Surinaams-Javaanse vrouwen’, Skepter 19/1, voorjaar 2006: Marie Prins: ‘Zware metalen uit India, de riskante geloofsleer van Ayurveda’
Nu populair
