Als je echt niet meer wil…

Romie Raaphorst GEPLAATST OP 17 november 2009

525 Views

De moeizame strijd tegen zelfmoorden

Het klinkt nogal luguber, pesticiden innemen waardoor de ingewanden langzaam weg schroeien. Toch is het in Suriname de meest voorkomende manier waarop men zich van het leven berooft. Zelfdoding vormt in dit land een probleem, een groeiend probleem zelfs. Uiteenlopende redenen drijven een persoon tot wanhoop, een familiecrisis, problemen binnen de relatie of het verliezen van een baan. Geen uitweg meer zien, met de dood als gevolg.

Nog maar dertien jaar jong en nu al niet meer willen leven. Een klein meisje schuift aan tafel. Verlegen en beschaamd, zo kijkt ze. Soetini vergiftigde zichzelf in juni van dit jaar door een fles terpentine te drinken. Door problemen in haar leven zag zij geen andere uitweg, wat leidde tot deze impulsieve actie. Ze overleefde de poging en vertelt haar verhaal aan Parbode: “Van kleins af aan waren er al problemen thuis. Mijn ouders zijn gescheiden. In de vakanties was ik vaak bij mijn vader. De laatste keer, vorig jaar, heeft mijn moeder me daar gelaten. Ik ging dus bij hem en mijn stiefmoeder wonen. Hierna ging het allemaal fout.” Soetini was niet gelukkig in deze situatie. Haar vader was vaak aan het werk en de spanningen met haar stiefmoeder stapelden zich op. “Mijn stiefmoeder maakte ruzie om alles. Ze zei dat ik haar niet groette als ze binnenkomt, dat ik mijn huiswerk niet doe, dat ik al het eten opmaak. Tegen mij zei ze niks, maar ze begon altijd tegen mijn vader hierover. Als mijn vader me bij zich riep en ik ontkende, dan durfde ze wel. Ze schreeuwde dat ik een grote leugenaar ben, ze begon me te wijzen en gaf me klappen. Ik zei haar: ‘je moet me niet klappen want je bent mijn moeder niet’. Dat had ik niet moeten doen, dat besef ik nu ook wel.
“Mijn vader en stiefmoeder wisten dat ik een relatie met een jongen had. De dag na een erge ruzie, belde mijn stiefmoeder mijn eigen moeder op om het te vertellen. Zij gaf me de keuze: of met hem verder gaan en stoppen met school of doorgaan met school en hem niet meer zien. Ik wilde geen keuzes meer maken, het ging al zo lang slecht. Ik rende naar achter. Ik heb een fles terpentine gedronken en hoopte dat ik dood zou gaan.

Littekens
“Ik weet nog dat ik me duizelig voelde. Alles brandde van binnen. Het deed heel erg pijn. In het ziekenhuis kreeg ik een infuus en slangen in mijn neus. Van binnen heb ik nu allemaal littekens. Er kwamen allemaal mensen bij me op bezoek. Mijn vriend, mijn moeder, mensen van de kerk. Ik heb een paar dagen in het ziekenhuis gelegen en daarna ben ik een tijd bij mijn moeder gebleven. Het ergste vond ik dat mijn vader in die tijd niet één keer op bezoek is geweest. Hij heeft me niet gebeld, niks. Al die ruzies met mijn stiefmoeder. Het is nalatigheid van hem dat hij niet eerder heeft opgetreden of erover heeft gepraat. Nog steeds niet, hij zorgt niet voor me, komt niet voor me op, betaalt mijn school niet”, vertelt ze, terwijl de tranen naar beneden biggelen.
Een meisje dat duidelijk in de knoop zit met zichzelf, overhoop ligt met haar gevoelens. Met haar familie praat ze er niet over. Dat kan niet volgens haar. Inmiddels loopt ze wel bij een psychiater. “Ik heb voor mezelf besloten dat ik met mijn vriend blijf omgaan en dat ik mijn school ga afmaken. Hij betaalt nu het schoolgeld. Ik woon weer bij mijn vader maar ik betaal alles zelf, ook het eten. Ik ben blij dat ik het overleefd heb. Maar ik krijg nooit meer vertrouwen in mensen.”

Alcohol
Sita is ook dertien jaar. In juli dit jaar heeft zij geprobeerd zichzelf te vergiftigen met pure alcohol. Vol met littekens op haar onderarm en hangende schouders probeert ze toch zelfverzekerd over te komen door standvastig te vertellen: “Ik voelde me zo gestrest door alles om me heen. Mijn ouders zijn gescheiden toen ik klein was. Ik had problemen met mijn stiefmoeder, je weet hoe dat gaat. In haar ogen doe ik alles fout. Mijn zus en ik hadden de hele tijd ruzie, ik vocht met haar. Het werd pas echt erg toen ik puistjes kreeg in mijn gezicht. Ik werd steeds gepest op school. Ik heb ook een donkere plek op mijn rug en arm. Eén keer ging ik naar buiten en toen gingen mensen me zeggen dat het lelijk is. Nu durf ik alleen op straat met lange mouwen. Ik vind het vies.
“Ik dacht al vaker na over dood zijn. Die laatste drie dagen waren het ergst. Toen ik die alcohol innam dacht ik echt dat ik dood zou gaan. Ik dacht ‘het is beter als ik er niet meer ben’. Het enige dat gebeurde is dat ik helemaal ziek werd. Ik moest naar het ziekenhuis maar ik werd beter.”
Ze kijkt naar haar arm: allemaal littekens van zelfgemaakte sneeën. “Ik doe dat om aandacht te krijgen”, zegt ze terwijl ze haar ogen neerslaat. “Met mijn moeder is alles goed maar ik praat niet met haar over deze dingen. Ik wilde wel naar een psychiater maar ze wil er niets van weten. Ik schaam me voor mijn uiterlijk. Als die puistjes en vlekken weg zouden gaan, zou ik mij beter voelen. Het enige wat me helpt is grapjes te maken. Als ik mensen aan het lachen krijg dan vergeet ik het. In de nacht komt het gevoel weer terug, dan voel ik me slecht. Ik wil zo graag met iemand praten. Maar ik zou niet nog een keer een zelfmoordpoging doen.”

Waarom?
Een stichting die zich verdiept in zelfmoord is WiN, gevestigd in Nickerie. Zij houden statistieken bij, leiden counselors op, geven voorlichting en begeleiding. Initiatiefnemer Tobi Graafsma: “Het is algemeen bekend dat in het district Nickerie veel zelfmoord wordt gepleegd. Maar het gebeurt echt niet alleen hier. Ook in Saramaccaen Wanica zijn de cijfers opvallend hoog. In het geheel verschilt het gemiddelde van heel Suriname niet veel met andere landen op de wereld. Deze districten zijn echte uitschieters. Dat is natuurlijk zorgwekkend en daar moet wat aan gedaan worden.”
De cijfers liegen er niet om. Uit onderzoek van de stichting blijkt dat, van alle externe doodsoorzaken in Suriname, zelfdoding bovenaan staat. In 2007 waren er 119 gevallen van zelfdoding geregistreerd, waarvan 59 in Nickerie, Wanica en Saramacca. Kortom, er komen in ons land meer mensen om door eigen toedoen, dan in het verkeer. Van alle zelfmoordgevallen in Suriname is zo’n tachtig procent van Hindostaanse afkomst, hierna volgt een aanzienlijk kleinere groep Creolen en Javanen.
“De oorzaken voor zelfmoord, niet alleen in deze districten, zijn voornamelijk relatieproblemen, te hoge verwachtingen, het gevoel ondergewaardeerd te worden en eenzaamheid. Het grote percentage zelfmoorden onder Hindostanen heeft te maken met de geslotenheid van de cultuur. Mensen communiceren niet met elkaar. Daarnaast liggen de verwachtingen binnen het gezin vaak hoog. Er is veel sprake van schaamte en jaloezie.”

Balanssuïcide
Dr. Rudi Dwarkasing van het Psychologisch Centrum Suriname (PCS) zegt hierover: “Er zijn twee soorten suïcide te onderscheiden. Als eerste is er de balanssuïcide, waarbij iemand al enige tijd overweegt zelfmoord te plegen. Deze mensen hebben er goed over nagedacht en maken uit de balans op dat het beter is om er een eind aan te maken. Zij schrijven een afscheidsbrief en bij de meeste van deze gevallen lukt de poging.
“Ten tweede is er de impulssuïcide, op een bepaald ogenblik wil men opeens dood. Dit kan zijn na een ruzie of om aandacht te trekken. Of om bijvoorbeeld een partner te laten voelen ‘ik zal jou wel even laten zien wat je mij aangedaan hebt’. Meestal zijn deze mensen achteraf blij als ze een poging overleven. Maar bij het innemen van gramoxone of andere pesticiden blijf je wel ernstige schade overhouden of je kan er later alsnog aan overlijden. En dat is geen prettige dood.” Het terugdringen van het aantal zelfmoorden is geen eenvoudige taak.

Overleven
Buiten het feit dat de psychologische gezondheidszorg verbeterd kan worden, als een ziekenhuis al over zo een afdeling beschikt, zullen ook culturele aspecten aan de kaak moeten worden gesteld. Graafsma: “In het Streekziekenhuis in Nickerie hebben we nu een afdeling psychiatrie opgezet. Mensen met een depressie of andere psychische klachten kunnen hier terecht. Maar net zo belangrijk is het bespreekbaar maken van dit onderwerp bij de mensen zelf. Ouders moeten slimmer met kinderen omgaan, open staan voor gesprek: ‘wat wil dit kind, waarom is het ten einde raad?’ Er moet nauwkeuriger naar elkaar geluisterd worden. We geven zelfs cursussen communiceren. En daarnaast: stop pesticiden achter slot en grendel.”
Het PCS beschikt over een hulplijn die in geval van nood kan worden gebeld. “De telefoondienst dient als praatlijn voor mensen die het niet meer zien zitten. Uit het gesprek wordt opgemaakt of iemand langs kan komen voor de behandeling van bijvoorbeeld een depressie. De lijn dient vooral als uitlaatklep. Bij een depressie kan een behandeling meestal uitkomst bieden. Er zijn zoveel mogelijkheden”, aldus Dwarkasing.