Er is steeds meer aandacht voor huiselijk geweld: het Bureau Slachtofferzorg werd opgericht, een nieuwe wet op huiselijk geweld is aangenomen en verschillende instanties buigen zich over de mogelijkheid van crisisopvang voor slachtoffers. Maar om daadwerkelijk een eind te maken aan een gewelddadige relatie, moet je vooral zelf heel sterk zijn.
Selena (27) tilt haar zonnebril op en laat de plek naast haar neus zien. “Er moesten twee hechtingen in. Hij kwam dronken thuis en hij kreeg mijn mobieltje niet aan.” Selena’s man was schijnbaar achterdochtig en toen hij door zijn dronkenschap de toegangscode van het mobieltje niet wist, werd hij boos. Hij smeet de telefoon in haar gezicht en het raakte haar aan de bovenkant van haar neus. “Ik ben weggegaan. Die nacht ben ik niet meer thuis gekomen.”
De man van Selena schrok van wat hij had gedaan. “Hij communiceert nooit als we ruzie hebben, maar twee dagen later bood hij zijn excuses aan. Dat was de eerste keer dat ik hem intelligent hoorde praten”, vertelt Selena. Ze zei dat hij kon opdonderen, dat ze hem niet nodig had. “Toen beloofde hij dat hij voor mij en onze zoontjes koos, ‘jullie zijn mijn familie’, zei hij. Ik hoop dat het nooit meer gebeurt, want ik ben er helemaal klaar mee.”
In de tijd dat Selena – één van de honderden slachtoffers van huiselijk geweld – en haar man nog verkering hadden, vond er wel eens een incident plaats. Maar in hun huwelijk dat nu vijf jaar duurt, werd het erger. “Hij beledigt me, hij slaat, gooit met voorwerpen… Hij was niet zo, hij was lief. Maar dat gaat over als hij dronken is. Als h
ij gedronken heeft, wordt hij net een demon, terwijl hij achteraf niet meer weet wat hij allemaal heeft gezegd.”
Alcohol en drugs spelen vaak een rol bij huiselijk geweld, beaamt huisarts Asha Mungra, die in haar praktijk regelmatig slachtoffers ziet. Daarnaast komt huiselijk geweld vaak voort uit frustratie door omstandigheden waar mensen geen grip op hebben, vertelt ze. “Dit kunnen financiële problemen zijn, of ruzies met de (schoon)familie. Ook zijn er mensen die van nature neigen naar geweld en agressiviteit, het zit in hun karakter. Jaloezie speelt vooral onder jongeren een rol”, aldus Mungra, die ook voorzitter van de Unie voor Surinaamse Vrouwen is.
“De daders en slachtoffers komen uit alle sociale klassen, uit alle etnische groepen. Het zijn jongeren, maar ook ouderen die gepensioneerd zijn en het gaat om zowel lichamelijk, seksueel, als geestelijk geweld”, somt Mungra op. Haar patiënten komen meestal naar de poli met lichamelijke klachten. Wanneer ze doorvraagt, blijken mensen slachtoffer te zijn van lichamelijk geweld.
Slachtofferzorg
Ook de cliënten van Bureau Slachtofferzorg van het ministerie van Justitie en Politie, dat eind 2008 werd opgericht, komen uit alle lagen van de bevolking. Het bureau richt zich op slachtoffers van huiselijk geweld en zedenmisdrijven, getuigen en nabestaanden van zelfdoding en mensen die getracht hebben zichzelf te doden. In 2009 behandelde het bureau 437 zaken, waarvan 176 om huiselijk geweld gingen. “Het geweld is vaak gebaseerd op alcohol- en drugsgebruik”, vertelt ook Riet Rosenboom, hoofd van het bureau. “Daarnaast heeft huiselijk geweld te maken met de machtspositie van – meestal – de man boven de vrouw: aan het begin van de relatie heeft de man overdreven belangstelling voor zijn partner. Hij wil weten met wie ze praat, welke kleding ze aan heeft, waar ze is. Dan begint hij haar tegen te houden en controle uit te oefenen op haar leven; het wordt een patroon dat gebaseerd is op macht. Als de vrouw dan een keer iets tegen de draad in doet, kan de eerste klap vallen”, legt ze uit.
“Vaak schrikken beide partners daarvan, er volgt verzoening. De man geeft dan aan dat hij van haar houdt, maar er is een ‘maar’. Hij wil dat ze de was doet, dat ze kookt of die bepaalde jurk draagt. De vrouw gaat voor de man denken om hem niet boos te maken en ze doet alles om hem gunstig te stemmen. Ze let op alles en cijfert zichzelf weg om hem tevreden te houden. Dit gaat een tijd goed, het stel leeft even als prins en prinses tot er iets mis gaat, er opnieuw spanningen ontstaan, de zaak uit de hand loopt, hij haar weer slaat, er verzoening volgt en zij probeert weer aan zijn wensen te voldoen. Juist die verzoening brengt de vrouw in verwarring”, vervolgt Rosenboom. “Ze vergeet zichzelf en daardoor duurt het vaak zo lang voor vrouwen weer voor zichzelf durven op te komen. Het is een vicieuze cirkel waar slachtoffers moeilijk uitkomen.” Hoewel vrouwen vaak het slachtoffer zijn van huiselijk geweld, is het ook wel eens andersom. “Mannen kunnen ook slachtoffer zijn van hun vrouw”, benadrukt Rosenboom.
Misbruik
“Je snapt soms niet dat ze het zo ver laten komen”, verzucht dokter Mungra over alle slachtoffers die jaren bij hun partner blijven terwijl zij worden mishandeld. “Vaak hebben ze nog hoop dat hij verandert.” Ashley (39) heeft die hoop eigenlijk nooit gehad. Voor haar huwelijk oefende haar ex-man al druk op haar uit. Hij was altijd erg jaloers, hij verbood haar met anderen om te gaan en schold haar uit in het bijzijn van anderen. Ashley wilde niet meer met hem trouwen, maar hij bleef aandringen, vertelt ze. Twee weken later was het huwelijk een feit. “Al snel zei hij dat ik zijn bezit was. Ik kreeg zo’n afkeer van hem, ik wilde hem niet meer.”
Toch bleef Ashley twintig jaar bij de man die haar geestelijk kapot maakte, die haar beledigde en seksueel mishandelde. “Wanneer hij seks wilde, moest ik met mijn benen wijd, maar als hij zijn ding gedaan had, was ik niets meer voor hem. Ik voelde me dan zo vies. Als zijn behoeftes waren bevredigd, liet hij mij met de rommel achter. Hij schold me uit, ik mocht niets. Het leek wel of hij gewoon altijd zin had om ruzie te maken. Hij zag me als een slaaf, ik moest koken, wassen, strijken, op het huis passen, schoonmaken, helpen met zijn werk. Ik kreeg niets van hem, ik kreeg geen geld, zelfs niet om kleren te kopen. Hij heeft me jarenlang misbruikt.”
Een paar jaar geleden was het genoeg voor Ashley. Hoewel ze al meerdere malen weggegaan was – en op zijn aandringen weer was teruggekomen – vertrok ze voorgoed. “Hij hoopt nog steeds dat ik terug kom, maar dat doe ik nooit meer. Ik ben happy nu. Voor mezelf ben ik blij, maar voor de kinderen vind ik het sneu. Spijt dat ik niet eerder weggegaan ben, heb ik niet, daar heb je niets aan. Het is aan mijn huisarts te danken dat ik de moed heb opgevat om weg te blijven. Op een gegeven moment heb ik met hem over de situatie gepraat. Hij zei me: ‘ook al ben je man en vrouw, je mag seks weigeren’. Hij stimuleert me, door hem kan ik nu op eigen benen staan.”
Kinderen
Slachtoffer Selena is ervan overtuigd dat het incident met het mobieltje de laatste escalatie was. “Nog één keer moet hij het durven! Nee, dan ben ik er echt klaar mee. Dat is een belofte die ik mezelf en mijn hartsvriendin gedaan heb. Nog één keer, dan hoeft het niet meer. Niet zo.” Selena is financieel onafhankelijk van haar man en ze erkent dat ze daarmee een groot voordeel heeft. “Ik weet dat er meiden zijn die wel bij hun man moeten blijven, omdat ze nergens heen kunnen.”
Toch is ook voor Selena de keuze om te vertrekken niet makkelijk. “Mijn vader is overleden toen ik heel jong was, ik weet wat het is om zonder vader op te groeien. Dat wil ik mijn kinderen ook niet aandoen. Maar nu is de situatie onhoudbaar.” Haar oudste zoontje van vijf heeft soms heel goed door wat er in huis gebeurt. Hij heeft zelfs zij
n juf er over verteld. Het jongetje heeft het ook een keer moeten ontgelden toen zijn vader dronken thuiskwam. “Ik wilde mijn man toen wel in elkaar slaan”, reageert Selena op het voorval. “Mijn jongste zoon merkt er nog niet veel van, maar de oudste vraagt: ‘mama, waarom verkopen ze sopi?’. En als zijn vader hem groet, zegt hij: ‘ga weg, je bent dronken’, of ‘je stinkt naar sopi’.”
“Kinderen zijn vaak getuige van huiselijk geweld”, beaamt Riet Rosenboom van Bureau Slachtofferzorg. Dit blijkt ook wel uit de kindertekening die bij dit verhaal is afgedrukt – gemaakt door een jongetje van een jaar of zes. “De kinderen gaan denken dat dit gedrag normaal is, wat invloed heeft op hoe ze later zelf in relaties staan. Ook missen ze vaak geborgenheid, een enorme tekortkoming voor de ontwikkeling van een kind.”
Door de invloed van alcohol- en drugsverslavingen ziet ook afkickcentrum De Stem veel gevallen van huiselijk geweld. De Stem werkt daarom aan een plan voor crisisopvang van slachtoffers van deze vorm van geweld. “De slachtoffers, vaak vrouwen, zijn apathisch geworden door het geweld, de mogelijkheid om te vechten voor hun rechten hebben ze opgegeven. Wij noemen familieleden hier ‘co-verslaafden’, omdat ze afhankelijk zijn geworden van de verslaafde”, vertelt directeur Carlo Lansdorf.
Slachtofferpositie
“Met het nieuwe programma willen we gezinsleden van verslaafden opvangen en begeleiden. We willen hen uit hun slachtofferpositie halen. In sommige gevallen proberen we het gezin te herenigen met de verslaafde vader, in andere gevallen begeleiden we hen naar zelfstandigheid en helpen we te werken aan een nieuwe levensvisie.”
Rosenboom plaatst wel een kanttekening bij de crisisopvang. “Je moet mensen alleen opvangen als je weet dat ze er ook weer uit kunnen. Je kunt een voordeur open zetten, maar je moet zorgen dat de achterdeur ook open staat: na de eerste crisisopvang is er behoefte aan huisvesting en financiële onafhankelijkheid. Als die er niet zijn, moet je mensen ook niet ‘tijdelijk’ opvangen.”
Slachtofferzorg probeert haar cliënten dan ook te laten zien dat ze voor zichzelf moeten opkomen. Rosenboom: “Slachtoffers moeten beslissingen gaan nemen over hun eigen leven, ze moeten inzien dat ze kunnen kiezen om de relatie te beëindigen, de voogdij kunnen krijgen of aan een baan kunnen beginnen. Ze moeten begrijpen dat er mogelijkheden zijn en dat huiselijk geweld niet normaal is. We stimuleren slachtoffers met het zoeken naar een baan, zodat ze kunnen voorzien in hun eigen levensonderhoud en loskomen uit hun afhankelijke positie.”
Nu populair
