Boeken & Zo

Suriname en de lange weg naar het WK

Suriname en het WK voetbal. Het is een onderwerp waar veel mensen niet over uitgesproken raken. Waarom heeft een land dat genoeg talent heeft en heel wat grote voetballers heeft voortgebracht, zich nog nooit weten te plaatsen voor een WK? Een vraag die velen bezighoudt. In Suriname en de lange weg naar het WK beschrijft freelance journalist Diederik Samwel de mislukte poging van het Surinaamse voetbalteam, ook wel bekend als Natio, om zich voor het eindtoernooi in Zuid-Afrika te plaatsen.

Suriname en de lange weg naar het WK is een heruitgave van het boek Arm Suriname, dat in 2008 een special was voor het literaire Nederlandse voetbaltijdschrift Hard Gras. Deze uitgave raakte in Nederland uitverkocht, waardoor het nooit op de Surinaamse markt terecht is gekomen. Wat heeft het voor zin om het boek dan twee jaar later alsnog uit te brengen?, zult u denken. Wel, het verhaal is uitgebreid. Zo gaat Samwel in op de periode na de WK-kwalificatiewedstrijden en heeft hij een portret toegevoegd over één van Surinaams bekendste voetballers: André Kamperveen. 
Gedurende het gehele verhaal volgt Samwel de nationale selectie op de voet. Hij ontwikkelt al snel een vertrouwensband met de coach en spelers. Op deze manier krijgt de lezer een goed beeld van wat er zich binnen Natio afspeelt. De vraag of dit beeld allemaal wel even objectief is, past niet bij het boek. Het verhaal is geschreven vanuit de ogen van de ik-persoon en dat leest makkelijk weg. De lezer heeft het gevoel dat hij of zij er zelf bij betrokken is. Op een luchtige en humoristische wijze schetst Samwel de voorbereidingen op het WK. Via allerlei vermakelijke anekdotes beschrijft hij de belevenissen van de voetbalselectie.
Voor alle mensen die zich regelmatig afvragen waarom het Natio telkens niet lukt zich te plaatsen, heb ik een tip: lees dit boek. Er gaat veel mis in de voorbereidingen, maar dat maakt het verhaal juist aantrekkelijk om te lezen. De voetballers kunnen er vaak zelf niet eens wat aan doen. Want wat moet je dan, als je amper rond kan komen als profvoetballer? Dan is het toch volstrekt logisch dat je op de vooravond van een interland nog een potje zaalvoetbal speelt om een zakcentje extra te verdienen? Ook alle tekortkomingen en de permanente crisissituatie bij de Surinaamse voetbalbond komen in dit boek duidelijk naar voren. Een ander heikel punt, de dubbele nationaliteit, wordt eveneens kort door Samwel beschreven.
Dennis Boor

Suriname en de lange weg naar het WK, Diederik Samwel, 2010, Klapwijk & Keijsers Uitgevers, ISBN 9789490217082

Gesignaleerd: HET SURINAAMSE LEGIOEN

Nederland kent vele Surinaamse voetballers die een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de nationale competitie en het Nederlands elftal. Dit boek van Humberto Tan beschrijft het verhaal van de Surinaamse voetballers die tussen 1954 en 2000 in de Nederlandse Eredivisie hebben gevoetbald. Tan schetst op boeiende wijze in woord en beeld de teleurstellingen, het onbegrip, maar natuurlijk ook de triomfen van deze mannen. Het boek leest gemakkelijk. Het Surinaamse Legioen is het debuut van Humberto Tan als schrijver.

Het Surinaamse Legioen, Humberto Tan, 2000, Uitgeverij Conserve, ISBN 9789054291022

Liefde in Slavernij

Wie de titel Liefde in Slavernij leest, verwacht een spannend verhaal over conflicten tussen geliefden die min of meer een verboden of moeilijke liefde meemaken tijdens de slavernij. Niets is minder waar. Integendeel, het boeketreeksgehalte is zeer hoog. En dan niet de kuise doktersroman, maar het soort waarin je bijna wordt doodgegooid met seksscènes. Alle avances van Pieter Hendrik de Bye slagen wonderwel, de twee voornaamste liefdes-/seksrelaties verlopen vlekkeloos en iedereen heeft de tijd van zijn leven in de kolonie Suriname. De schrijver schijnt op de een of andere manier ook een fascinatie te hebben voor de plee. Uitgebreid wordt beschreven hoe een bezoek aan dit gemakshuis verloopt. Storend is ook het aantal namen dat genoemd wordt. Een nicht van een oom van een tante die baron was en die een relatie had met een dienstmeisje, en meer van dat soort familie-uitleg zijn meer regel dan uitzondering. Behalve dat de lezer het lijstje vrij snel vergeet, voegt het op die manier niets toe. Voor wie geïnteresseerd is in plaatsen waar de verre familieleden van de familie De Bye terechtkwamen, is het boek wel interessant. Maar voor degene die een totaalbeeld en een verhaal verwacht dat wordt opgebouwd naar een hoogtepunt, zijn de verhalen van familieleden die trouwen met deze en gene onbegrijpelijk. Wel interessant is de geschiedenis van het Kordonpad en ook de informatie dat zo’n soort pad elders in de kolonie bestond. Bijna lachwekkend zijn de discussies die de hoofdpersoon heeft met zijn bijzit. Zij, Marianne, is een vrije mulattin die nooit naar school is gegaan en toch gaan de discussies met haar zover, dat zelfs keizer Nero aan de orde komt. Zware kost voor een ongeschoolde. Aan het eind stelt de schrijver dat hij niet zozeer de bedoeling heeft literatuur neer te zetten (gelukkig). Maar eerder aan te willen tonen dat blanken evenveel leden onder de slavernij en dat slavernij overal te vinden is. De Bye stelt dat wij ons een Suriname zonder slavernij moeten voorstellen, een Nederland zonder plantage en koloniesysteem. Dat roept bij mij een beeld op van een welvarend Suriname en een onderontwikkeld Nederland. Of de schrijver is kennelijk naïef, of ik ben dat. Maar volgens mij kan niemand een oordeel vellen over that what could have been. Al met al een redelijk boeiende familiegeschiedenis en een alternatieve kijk op slavernij. Maar veel meer dan dat haal ik er niet uit.
Euritha Tjan A Way

Liefde in slavernij, J.H. de Bye, 2010, Uitgeverij Conserve, ISBN 9789054293026

Een boeiende roman over cocaïnegebruik. Conny Braam beschrijft door de ogen van een naïeve cocaïnehandelaar hoe de status van dit goedje verandert van legaal naar illegaal. Het verhaal speelt zich af tijdens de Eerste Wereldoorlog, dus bijna een eeuw geleden. Om de soldaten in de loopgraven op de been te houden werd cocaïne verstrekt. Aanvankelijk geen enkel probleem, maar later in het boek blijkt wat de gevolgen zijn.

De handelsreiziger van de Nederlandse Cocaïne Fabriek, Conny Braam, 2009, Nieuw Amsterdam, ISBN 109046806758

Twee jaar geleden verscheen van de hand van Lolita Soedamah Mishandeling Hindostaanse vrouw, over het leven met een man die haar meer dan twintig jaar in elkaar sloeg en kleineerde. Een onderwerp waar, zeker binnen de Hindostaanse gemeenschap, een flink taboe op rust. Dus het was bewonderenswaardig dat ze zich daarover durfde te uiten. Alleen was haar verhaal zo onsamenhangend en slecht geschreven, dat het een kwelling was om te lezen.
Van bevrijding naar verslaving is het vervolg hierop. Soedamah beschrijft hierin hoe ze probeert om een nieuw leven op te bouwen na het einde van de relatie met haar man. Helaas kun je niet anders dan concluderen dat ze nog steeds niet kan schrijven. In het laatste hoofdstuk stelt ze zelf: ‘Dit boek zal voor velen misschien verward overkomen, dat was mijn leven’. Daarmee heeft ze geen woord te veel gezegd. ‘Verward’ is zelfs een vriendelijke omschrijving, het geheel hangt als los zand aan elkaar, haar Nederlands is om van te janken.
De d-tjes en t-tjes vliegen je steevast op de verkeerde plekken om de oren, het juiste gebruik van’ jou’ en’ jouw’ heeft Soedamah kennelijk nooit geleerd. Als lezer raak je verstrikt in onmogelijke zinsconstructies, waardoor je het spoor snel bijster bent. Dat ze haar gedachten niet goed kan omzetten in woorden, is tot daar aan toe. Maar laat je dan in Godsnaam helpen door iemand die wel kan schrijven, zeker na alle kritiek op het eerste boek.
Het neemt niet weg dat de kern van het verhaal en de boodschap die ze wil overbrengen, duidelijk zijn: de draad oppakken na bijna een kwart eeuw mishandeld te zijn door je partner, is een proces van lange adem. Soedamah zocht, nadat ze de moed had om bij haar gewelddadige man weg te gaan, haar geluk in India, waar ze een relatie begon met een getrouwde zakenman. Ze worstelt met haar herwonnen vrijheid en zelfs met (schuld)gevoelens richting haar ex. Soms leef je als lezer met haar mee, maar dat gevoel wordt helaas snel weggemaaid door het van-de-hak-op-de-tak-gehalte. Het ene moment kwijnt ze weg in een kleine kamer in New Delhi, een paar regels en twee jaar later heeft ze opeens een dansopleiding afgerond om drie alinea’s verder weer in het verleden in Nederland te zijn. Geen touw aan vast te knopen dus. Tel daar het slechte taalgebruik bij op en je hebt een boek dat je beter niet kunt kopen.
Armand Snijders

Van bevrijding naar verslaving, Lolita Soedamah, 2010, In-Out Books, ISBN 9789490537067

1986. In Suriname heerst al een aantal jaren de dictatuur. In Nederland komen steeds meer aanwijzingen dat het regime van Bouterse bezig is met grootschalige drugshandel. Er wordt een plan voorbereid om de militaire machthebbers ten val te brengen om zo ook de drugshandel de kop in te drukken. De nietsvermoedende Peter wordt samen met de aantrekkelijke Joyce ingezet om de snode plannen tot uitvoering te brengen. Maar het gaat mis… Suriname Goodbye is een zogenoemde faction, een combinatie van facts en fiction.

Suriname Goodbye, Peter Belinfante, 2010, Uitgeverij Mension, ISBN 9789077322321

Cityscapes + Birdmen

Dit 191 pagina’s tellende boek geeft een prachtig beeld van de ‘vogelmannen’ van Suriname. Gelardeerd met een verslag, geschreven door schrijver en Surinamekenner Michiel van Kempen. De Surinaams-Nederlandse fotograaf Jacqui Maria Wessels legde tussen 2006 en 2009 in zowel Suriname als Nederland de birdmen vast op de gevoelige plaat. Daarnaast fotografeerde hij ook de typisch Surinaamse reclameschilderingen die door de hele stad te zien zijn. In totaal 160 kleurenfoto’s van Paramaribo, de mannen en hun vogels.
Van Kempen schrijft dat de populaire vogelfluitwedstrijden halverwege de twintigste eeuw moeten zijn ontstaan in Suriname en na de onafhankelijkheid in 1975 ook in Nederland werden geïntroduceerd. In een onderhoudend verhaal (zowel in het Nederlands als Engels) geeft hij zijn kijk op het fenomeen: ‘De concurrentieslag tussen vogeltjes die hun borst opzetten om elkaar van de sokken te blazen, hun territorium af te bakenen en indruk te maken op de wijfjes is natuurlijk een directe afspiegeling van wat er in het mensenleven ook gebeurt’. De foto’s zijn scherp en de kleuren komen prachtig naar voren. Maar de compositie van de plaatjes getuigt van niet al te veel fantasie. Het bijzondere waardoor je professionele foto’s kan onderscheiden van amateurfoto’s, zoals lichtval, samenstelling of een onbetaalbare gezichtsuitdrukking, ontbreken. De foto’s geven weliswaar een goed en duidelijk beeld van de vogelmannen, maar ook niet meer dan dat. Het zijn slechts recht van voren geschoten portretten, geposeerde standbeelden met een vogelkooitje in de hand. Het zijn geen bijzondere plaatjes die een ander licht werpen op de wedstrijden dan wat het publiek al weet. Leuker was geweest als hij foto’s van wedstrijden had genomen, met de emotie die daarbij komt kijken.
Ook de plaatjes van de muurschilderingen in Paramaribo zijn niet erg bijzonder. Voor het publiek dat nog nooit voet op Surinaamse bodem heeft gezet, zal het ongetwijfeld leuk zijn om te zien, voor anderen zijn het slechts gebouwen.
Al met al is het een mooi boek, de foto’s zijn echter nogal eentonig waardoor het niet uitnodigt om vaker bekeken te worden. Maar het geeft wel een tijdsbeeld van het Paramaribo van de 21ste eeuw, en met dat doel in het achterhoofd is het een zeer geslaagde verzameling van foto’s.
Carlot verloop

Cityscapes + Birdmen, Jacqui Maria Wessels (fotografie) en Michiel van Kempen (tekst), 2010, Uitgeverij Voetnoot, ISBN 9789078068662

Wist u dat er in de gouden koets, die elk jaar op de derde dinsdag in september op Prinsjesdag te bewonderen is, ivoor uit Sumatra en hout uit Java verwerkt is? Het koloniale verleden van Nederland is nog lang geen verleden tijd. In allerlei alledaagse voorwerpen komt dit verleden nog heel duidelijk naar voren. In het boek Spiegelreflex doet schrijfster Susan Legêne hier onderzoek naar. Met kleurrijke, herkenbare en verrassende voorbeelden bepleit zij voor een grotere gevoeligheid voor deze koloniale dimensie van de Nederlandse geschiedenis.

Spiegelreflex, Susan Legêne, 2010, Prometheus/Bert Bakker, ISBN 9789035133556

Christian Gotthilf Salzmann (1744-1811) was een Duitse pedagoog die veel opvoedkundige werken en romans op zijn naam heeft staan. De geschiedenis van Simon Blaauwkool is één van zijn minder bekende romans. De Duitser Simon komt toevallig in Suriname terecht. Omdat hij groot en sterk is én omdat hij kan lezen en schrijven, wordt hij door plantage-eigenaar Jessen aangenomen als blankofficier.
Op de plantage worden de slaven slecht behandeld. ‘Het zijn honden en kunnen alleen met de zweep beteugeld worden’, zegt Jessen. Simon Blaauwkool heeft hier hele andere gedachten over. Hij behandelt ze met respect en geeft ze af en toe een ‘mutsje rum’ en geeft ze ook de ruimte om op hun eigen kostgrondje te werken. De slaven dragen hem op handen en werken veel harder dan bij de andere opzichters. Dat zet natuurlijk kwaad bloed. Die anderen beramen een aanslag op Simon Blaauwkool. Maar de slaven krijgen lucht van deze plannen en redden zijn leven.
De planter Jessen overlijdt en nu eisen de opzichters van de weduwe dat Blaauwkool de laan uit wordt gestuurd. De weduwe is eigenlijk zeer tevreden over hem maar is ook bang voor de wrede opzichters. Zij vraagt Simon ten huwelijk waardoor hij nu plantage-eigenaar is. Zo wordt het ‘humane’ regime voortgezet en mogen de slaven zelfs sparen om zich vrij te kopen en zich als vrije arbeider op de plantage te vestigen. Aan het eind van het verhaal, als zijn vrouw en dochter zijn overleden, keert Blaauwkool terug naar Duitsland.
De auteur Salzmann is nooit in Suriname geweest. Toch heeft hij met zijn roman bijgedragen aan de beeldvorming in Europa over de slavernij in Suriname. De behandeling van de slaven die Salzmann beschrijft, is bijzonder slecht. Zo slechts zelfs dat de vertaler, de Nederlandse predikant Willem Ockerse (1760-1826), zich genoodzaakt voelt om in een voetnoot duidelijk te maken dat niet alle Hollandse planters zo zijn en dat de slechte reputatie niet alleen Hollandse planters geldt. De manier waarop de vertaler hier uit zijn, normaal gesproken toch anonieme, rol stapt, is toch op zijn zachtst gezegd opmerkelijk te noemen. Maar Salzmanns boeken werden in zeer brede kring gelezen. En na Oroonoko (Behn), Candide (Voltaire) en Stedman zou een ongenuanceerd negatief beeld van Salzmann over de behandeling van slaven in Suriname misschien net iets te veel zijn.
Carl haarnack

De geschiedenis van Simon Blaauwkool. C.G. Salzmann. Amsterdam: Johannes van der Hey, 1813

De eerste Duitse editie van dit boek verscheen in 1811, het jaar waarin Salzmann overleed. De eerste Nederlandse editie verscheen in 1813 gevolgd door een tweede in 1830. Voor wie een goede analyse wil lezen van dit boek en het belang er van wil begrijpen, moet beslist het uitstekende proefschrift lezen van Bert Paasman, Reinhart: Nederlandse literatuur en slavernij ten tijde van de Verlichting. Universiteit van Amsterdam, 1984. Dat is een absolute must voor iedereen die belangstelling heeft voor romans waarin de slavernij een vooraanstaande rol speelt.

Geschichte Simon Blaukohl’s, Christ. Gotth. Salzmann. Stuttgart: Hoffmann’sche Verlags- Buchhandlung, 1846

0

Gedeeld