Kunsthistoricus Bart Krieger
bespreekt elke maand een kunstwerk
Anton de Kom
Kunstwerken zijn op verschillende manieren te ‘lezen’. Met het oog, het hart en het hoofd. Het
oog levert een objectieve beschrijving op, het hart een emotionele subjectieve en het hoofd kan het
geheel in context plaatsen en hier betekenis aan geven. Deze maand: monument voor Anton de
Kom, 2006, Jikke van Loon, Anton de Komplein Amsterdam Zuidoost.
Wat zien we?
Een meer dan manshoog bronzen beeld van een man met een ontbloot bovenlijf, gevat in een rotspartij.
Wat voelen we?
Een (ont)worsteling, een gevecht. Het gezicht met gesloten ogen straalt rust uit. Dood? Gevangenschap? Vrede?
Wat denken we?
Dit is het monument voor Anton de Kom (1898-1945). De Kom was activist, verzetsstrijder (Tweede Wereldoorlog) en schrijver van het boek Wij slaven van Suriname. Dit beeld van één van de belangrijkste helden uit de Surinaamse geschiedenis vertoont kenmerken van een grafmonument, zoals dat van Lodewijk XII in de Kathedraal van Saint-Denis in Parijs. Dit marmeren beeld uit 1515 laat de overleden vorst in staat van ontbinding zien, ook wel ‘transi’ genaamd. Heel gebruikelijk in die tijd om aan te geven dat de overgang naar een nieuwe fase is gemaakt.
Ondanks dat het gezicht van De Kom overeenkomsten vertoont met een dodenmasker, is er geen sprake van een lichaam in ontbinding. Integendeel, de kracht en levensenergie spatten er vanaf. Qua type lijkt het op het wereldberoemde, maar onafgemaakte beeld Slaaf met baard, rond 1530 van Michelangelo.
Dit beeld zou samen met drie andere beelden deel uitmaken van het grafmonument van Paus Julius de 2de in Rome. Wie of wat ze moesten voorstellen, is niet meer te achterhalen. Omdat ze in steen ‘gevangen’ zitten, is men ze ‘slaven’ gaan noemen.
Ook De Kom lijkt gevangen te zitten in de bronzen materie, die bij nadere bestudering kenmerken vertoont van een uit hout gehouwen beeld. Zowel de stronk van de boom (gele kabbes), de nerven en de plekken waar de houwer de stronk heeft getroffen, zijn te ontdekken. De Kom ‘ontspruit’ uit een typisch Surinaamse boom. Een deel van de Surinaamse gemeenschap verzette zich destijds fel tegen dit beeld en probeerde de onthulling tegen te houden. Zij vatte de naaktheid van het beeld op als een belediging.
Betekenis?
Het beeld staat bol van symboliek en betekenis. Zo heeft Jikke van Loon zich laten inspireren door de beginregel van Anton de Kom’s gedicht Vaarwel, Akoeba, Vaarwel!: ‘Strijden ga ik, eerst na d’overwinning keer ik terug…!’ De associatie met het gezegde ‘uit het juiste hout gesneden zijn’, ligt hier voor de hand. Belangrijker nog is de aanwijzing dat het hier om een overwinning gaat. In dit beeld wordt de dood overwonnen en kan men dus ook van een transitie spreken. Van Loon maakt ons getuigen van de wedergeboorte van Anton de Kom die als een feniks uit de as herrijst.
Jikke van Loon
De van oorsprong Haagse kunstenares Jikke van Loon (1971) heeft zich toegelegd op beeldhouwen en tekenen. De onderscheidende factor in haar werk is het samenspel tussen nauwkeurige observatie en rijke verbeelding, een prikkelende tegenstelling. Haar oeuvre geeft soms een ongemakkelijke werkelijkheid weer. Zo tekende zij meer dan levensgrote portretten van opgesloten jongeren in psychiatrische klinieken. Ook maakte ze een beeld van koningin Beatrix met een door de storm verwaaid kapsel, om zo een persoonlijker verhaal te vertellen.
Nu populair
