Hennah Draaibaar projecteert universele cinema
in Surinaams perspectief
Het omstanderseffect
Ben je medeverantwoordelijk voor een moord als je het ziet gebeuren en je grijpt niet in? Sterker nog: je bent niet de enige, er zijn nog 37 anderen die op een of andere manier iets zien, horen of misschien zelfs iets voelen en ook niets doen. In de sociale psychologie wordt dit het ‘omstandereffect’ genoemd. Deze term wordt gebruikt wanneer zich een noodsituatie of een misdrijf voordoet waarbij een aantal mensen toekijken zonder hulp te bieden, de politie te bellen of in actie te komen. Het begint al heel vroeg. Op school wanneer iedereen ziet dat een kind gepest wordt. En niemand doet wat. Of tijdens een ruzie in een discotheek. Waar honderden mensen omheen staan en toekijken hoe een man zijn vriendin klapt en niemand ingrijpt. Klopt het of klopt het niet? Het is toch makkelijker om je hoofd weg te draaien en te doen alsof je het niet hebt zien gebeuren?
Alsof je die klap die hard op het gezicht terecht kwam van die mooie vrouw, niet hebt gehoord. Sterker nog, je ging automatisch met je hand naar je eigen wang alsof je die klap voelde. Als je dit zo leest, denk je vast: alsof jij iets zou doen. Alsof jij naar voren zou lopen en de grote, licht bezopen man zou aanspreken. ‘Eeeh brada, wat doe je? Dit kan toch niet’ Nee, om eerlijk te zijn zou ik niets zeggen, want misschien ben ik wel de volgende die een fikse klap krijgt. Ik zou me kunnen verschuilen achter ‘zo zijn we opgevoed. We mogen niet bemoeien in andermans zaken’. En bij het omstandereffect is het zelfs zo dat hoe groter de groep omstanders, hoe kleiner de kans dat iemand ingrijpt. Dit fenomeen van kijken en niets doen, werd voor het eerst benoemd toen Catherine ‘Kitty’ Genovese in New York in 1964 werd doodgestoken. De steekpartij duurde 45 minuten en waarschijnlijk hebben 38 mensen toegekeken zonder in te grijpen of de politie te bellen. The New York Times kopte toen ‘Thirty-Eight Who Saw Murder Didn’t Call the Police’ boven een geruchtmakend artikel, waarin gesteld werd dat talloze buren de vrouw hoorden schreeuwen, maar niet ingrepen. Dit drama, van bijna vijftig jaar geleden, is het onderwerp van de film 38 Témoins (38 getuigen) van de Belgische regisseur Lucas Belvaux. Het verhaal is wel van New York verplaatst naar de Franse havenstad Le Havre. Louise, de hoofdpersoon, komt thuis van een zakenreis in China en hoort dat er een gruwelijke moord in haar straat is gepleegd. De bewoners van haar flat zijn er allemaal doorheen geslapen, vertellen ze de politie. Niemand heeft iets gehoord of gezien. Ook haar man Pierre beweert dat hij die avond niet thuis was. Maar toch ligt hij ergens van wakker. Samen met een journaliste komt Louise er achter dat de 38 mensen wel degelijk iets gemerkt hebben en dat Pierre, haar man, er ook één van is. De film laat ons zien we wat de gevolgen kunnen zijn. Voor het slachtoffer, voor de getuigen, maar ook voor de samenleving. We kennen allemaal de video die een paar maanden geleden in omloop was. Een opname waar een vrouw een andere vrouw ongelofelijk aftuigt. Het filmpje is door Apintie uitgezonden. Het was het gesprek van de dag. Iedereen sprak er schande van. Belachelijk vonden we dit gewoon. Was er niemand in de woning waar het slachtoffer naar toe wilde? Was er niemand verder in de straat die het gillen van de jonge vrouw hoorde. Reed er geen auto voorbij die kon stoppen en ingrijpen? Waarom is de politie niet gebeld? En waarom schoten zij het slachtoffer, net als Pierre in de film niet te hulp? Natuurlijk, we weten dat we leven in een maatschappij waar angst en egoïsme hoogtij vieren. De meeste mensen zijn bang om ergens bij betrokken te raken. Dit is de realiteit en 38 Temoins stelt dit gegeven op confronterende wijze aan de kaak. In onze verre geschiedenis, maar ook in onze nabije geschiedenis kennen we situaties waarin we ons kunnen afvragen waarom we niets gedaan hebben. Was het lafheid, schaamte, angst? Of is het zoals we zijn opgevoed: we bemoeien ons er niet mee. Ook al zijn het onze zaken.
Nu populair
