Gebed zonder eind
Onze aardse vertegenwoordigers van God hadden het maar druk met de amnestiewet. Al dan niet bewust of per ongeluk staken diverse kerkelijke leiders fanatiek hun vrome neus in zaken waar die niet altijd thuis leek te horen. En wie zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht. Maar overschreden onze voorgangers met hun bemoeienis niet een belangrijke grens; die tussen kerk en staat?
Hij moet er wel even over nadenken, maar na wat aandringen gaat monseigneur Wilhelmus de Bekker toch overstag voor een vraaggesprek over de perikelen rondom de amnestiewet. Hij heeft er namelijk al genoeg woorden aan vuilgemaakt, vindt hij. “Nu wil ik rust in de tent. Het zou goed zijn als er stilte komt omtrent bepaalde uitspraken.” Daarmee doelt de hoogste rooms-katholieke leider van ons land onder meer op zijn eigen uitspraken over de kiezers van de NDP. In een kort interview met Radio Nederland Wereldomroep scheerde hij ze allemaal over een kam: “Met domme mensen kan je niet praten.” De woorden floepte naar eigen zeggen eruit. Kort daarna nam hij ze terug en bood hij zijn excuses aan.
Bijna exact hetzelfde overkwam bishop Steve Meye, voorzitter van de Volle Evangelie en Pinkstergemeenten. Ook Meye raakte zeer gevoelige snaren in de samenleving met zijn woorden die volgens hem er in de heat of the moment uit kwamen. Tijdens de ‘eenheidsmanifestatie’ van president Bouterse op het Onafhankelijkheidsplein, riep hij naar een enthousiaste paarse menigte dat er altijd figuren zullen zijn die niet willen meewerken aan verzoening. “Die mensen moeten we identificeren en aanpakken als staatsvijanden”, aldus Meye. Het duurde iets langer dan een week voordat de bezoldigde geestelijk adviseur van president Bouterse inzag dat hij hiermee een grens overschreed. Ook hij nam zijn woorden terug en bood zijn verontschuldig aan.
Deze twee voorbeelden typeren hoe zeer de publieke discussie over de amnestiewet uit de hand is gelopen en op het scherpst van de snede werd gevoerd. Sinds de amnestiewet uit 1989 zodanig is gewijzigd dat nu ook de verdachten van de Decembermoorden niet meer voor vervolging hoeven te vrezen, voelden velen de noodzaak om openlijk hun ongenoegen hierover te uiten. Anderen voelden zich juist geroepen om publiekelijk hun steun te betuigen aan de amnestiewet. In dit beladen maatschappelijke debat stonden onze prominente geestelijken niet aan de zijlijn, maar juist midden in het politieke slagveld waar beledigingen, verwijten en beschuldigingen over en weer vlogen.
Veel grijs
Volgens politicoloog Hans Breeveld hadden de kerkelijke leiders hiervoor moeten waken. “Het politieke gedeelte is vaak gecompliceerder dan het lijkt. Sommige mensen denken in de politiek veel te zwart-wit, maar er is veel grijs.” Als voorbeeld geeft hij dat menigeen gelooft dat er na een misdaad vergelding hoort plaats te vinden. “Dat geldt niet altijd in de politiek. ‘Wat Jupiter mag, mag de os nog niet.’ Dat wil zeggen dat wat de koning of iemand met veel macht doet, niet betekent dat iedereen dat mag doen.”
Breeveld vindt het onwenselijk dat een geestelijke zich bemoeit met politieke aangelegenheden. “Liever niet, maar als hij dat toch doet, moet hij in liefde tot alle burgers spreken en zelf niet veroordelen.” De politieke arena is volgens hem een plek die het volk van elkaar scheidt, de kerk hoort juist een ruimte te zijn die mensen met elkaar bindt. “Juist in turbulente tijden moet de kerk een haven zijn waar iedereen zich welkom en veilig voelt”, zegt de politicoloog.
Voorstanders van scheiding tussen kerk en staat lieten vooral in de zeventiende eeuw van zich horen. Westerse filosofen, waaronder Immanuel Kant, stelden dat als beiden met elkaar vermengd worden, dit uiteindelijk leidt tot een dictatuur. In die tijd spraken veel intellectuelen in Europa zich uit over de inrichting van de samenleving. Zij vonden dat niet het godsbesef maar de wetenschap antwoord gaf op existentiële vragen. De populariteit van deze denkwijze zorgde voor ‘secularisatie’, een proces waarbij religie en geloof steeds minder invloed uitoefenen op de maatschappij.
Pater Karel Choennie erkent het principe scheiding tussen kerk en staat, maar zegt tegelijkertijd dat er geen scheiding is tussen religie en politiek. Net als De Bekker liep Choennie mee met de ‘stille’ protesttocht tegen de amnestiewet en hij was zelfs een van de sprekers. Het publieke debat over de amnestiewet is naar zijn mening geen politiek debat. “Het is een onrechtvaardig besluit. Een meerderheid in het parlement wil grove mensenrechtenschendingen ongestraft laten. De kerk is dan juist ‘verplicht’ om haar stem te laten horen. De grens is de waardigheid van de mens. De kerk moet ervoor zorgen dat de menselijke waardigheid gerespecteerd wordt.” Monseigneur De Bekker sluit zich daarbij aan: “De kerk moet telkens oproepen tot eenheid en harmonie. Ze moet ook durven wijzen op wat in de maatschappij fout is. Als door de politiek scheiding in de samenleving komt, dan moet de kerk proberen te kijken hoe de zaken weer bij elkaar gebracht kunnen worden.”
Ook een antwoord uit de mond van Steve Meye was mooi geweest, helemaal na zijn uitspatting op het plein, maar helaas wierp zijn leger van gedreven assistenten, secretaresses en telefonistes een barricade op. “Nee, nee en nog eens nee”, zijn de enige woorden die we uit het goedbewaakte fort kunnen optekenen. Toeval of niet, de toespraak van Meye leek verdacht veel op die van Maurice Bishop uit Grenada. Eind oktober 1982 bezocht de toenmalige dictator van Grenada ons land om zijn kameraad Bouterse in zijn revolutie bij te staan.
“Revolutions worldwide have often been made in the cost of blood. And that is why comrades will never treat counter revolutions as a joke. They will see us as their sworn enemies, just like we have to see them as sworn enemies.”
Nog geen twee maanden na deze toespraak van Bishop vonden de Decembermoorden plaats. Het was Wayne Telgt van Radio ABC die deze twee toespraken zonder commentaar achter elkaar liet horen. Het was die dag dat Meye zijn excuses aanbood.
Niet-geestelijk standpunt
Carlo Lansdorf, een apostel van de Volle Evangelie, wil in tegenstelling tot Meye wel zijn religieuze licht op deze kwestie laten schijnen. “Ik heb gezien dat de kerken vanaf het begin niet een geestelijk standpunt hebben ingenomen, maar een maatschappelijk standpunt en dat wreekt zich”, stelt Lansdorf. “Het probleem is dat de gemeenschap niet meer weet waar de kerk voor staat. De kerken verschillen van mening omdat ze vanaf het begin geen Bijbels standpunt hebben ingenomen. Als ze dat wel hadden gedaan, dan had de amnestiezaak door de gemeenschap breder bekeken kunnen worden.” De apostel haalt verschillende frases uit de Bijbel aan, waaronder: ‘Want God was in Christus de wereld met Zichzelven verzoenende, hun zonden hun niet toerekenende; en heeft het woord der verzoening in ons gelegd.’
Lansdorf: “Dus zowel de slachtoffers als de daders moeten ergens ontferming vinden. Maar als de kerk kiest voor de slachtoffers of voor de daders, kan een van die partijen niet terecht bij de kerk. Dat is die verdeeldheid.” En over de invloed van zijn eigen kerkleider Meye op de verdeeldheid: “Hij heeft zich als persoon bemoeid, niet als het Volle Evangelie. Zijn uitspraken zijn verkeerd overgekomen bij de mensen.”
Ook de geestelijke leiders uit de islamitische hoek hebben hun stem laten horen. In de verklaring van de Interreligieuze Raad in Suriname (IRIS) staat dat de ‘aanname van de wet betekent dat er een einde aan de rechtsstaat komt en er een begin gemaakt wordt binnen te treden in een systeem van dictatoriaal handelen’. Een van de ondertekenaars is de Surinaamse Islamitische Vereniging (SIV), gevestigd in de grote moskee aan de keizerstraat. Hoewel ook James Lal Mahamed, bestuurslid van de SIV, van mening is dat Gods huis en staat gescheiden moeten zijn, zegt hij: “Die grens is niet rechtlijnig. De amnestiewet is politiek, maar het raakt het hele land. Het is dus een nationaal probleem. De islam houdt zich bezig met dit soort zaken. Goede zaken ondersteunt het en dingen die niet goed gaan, keurt het af. Naar onze mening is de amnestiewet geen goede zaak dus keuren we het af.”
Schadelijk
Lal Mahamed vindt het lastig om aan te geven waar de grens precies ligt. Maar bisschop De Bekker treedt wat hem betreft te veel op de voorgrond. “Het is nooit goed als geestelijken zich te veel met de politiek bemoeien. Als je eenmaal je mening hebt gegeven, hoef je dat niet elke dag te doen, zoals De Bekker dat doet.” Ook over bishop Meye is hij duidelijk: “Als meneer Bouterse geestelijke bijstand nodig heeft, dan hoort hij die thuis te ontvangen. De wijze waarop Meye op het plein iedereen toesprak, is opdringerig en schadelijk.”
Wie zich tijdens het felle gekibbel over de amnestiewet in stilte hullen, zijn de Jehova’s getuigen. “Wij willen niet over het onderwerp politiek praten omdat wij niet geloven dat menselijke regeringen in staat zijn om oplossingen te brengen voor onze problemen”, zegt Roy Zeeman, vertegenwoordiger van de Jehova’s Getuigen Suriname. “In onze behoefte om niet meer te sterven, niet meer ziek te worden of om armoede uit te bannen, kan volgens ons alleen Gods koninkrijk voorzien.” Bovendien zegt Zeeman: “Als het in een politieke context wordt geplaatst zoals het nu het geval is, willen wij niets zeggen waardoor dat leed dat al erg genoeg is, erger wordt gemaakt.”
Jehova’s getuigen staan bekend om hun soms letterlijke Bijbelvastheid. Wat er in de Heilige Schrift staat, passen ze daarom toe in hun leven. De daden van Jezus gelden als voorbeeld. Zeeman: “Toen Hem werd gevraagd om zich met politiek te bemoeien heeft Hij die momenten niet aangegrepen.”
Niet elke kerk liet zich dus verleiden om mee te doen aan het Grote Amnestiecircus. Voor de geestelijke leiders die eenmaal van zich hebben laten horen, lijkt er geen weg meer terug. Bisschop De Bekker was vastberaden zich voorlopig afzijdig te houden, alvorens het ‘Comité Desi Bouterse’ van de NDP hem weer terug in de discussie sleurde. In een ‘open brief’ vroeg het comité aan de paus om De Bekker en Pater Choennie uit Suriname terug te roepen en ze in een ander land te benoemen. Dit keer houden de twee rooms-katholieke geestelijken hun lippen stijf op elkaar. Waarschijnlijk in de hoop dat hun rol in dit eindeloze debat voor eens en voor altijd gereduceerd wordt tot een minimale bijrol. Het is maar de vraag of dat soelaas zal brengen, nu ze tot hun middel vastzitten in het politieke drijfzand dat de amnestiewet over het land heeft verspreid en dat Meye tot aan de lippen staat.
Nu populair
