Kunsthistoricus Bart Krieger
bespreekt elke maand een kunstwerk
Kop en schotel van Wedgwood
Kunstwerken zijn op verschillende manieren te ‘lezen’. Met het oog, het hart en het hoofd. Het oog levert een objectieve beschrijving op, het hart een emotionele subjectieve en het hoofd kan het geheel in context plaatsen en hier betekenis aan geven. Deze maand een kop en schotel met ontwerptekeningen van Josiah Wedgwood uit de collectie van het Rijksmuseum Amsterdam.
Wat zien we?
Een kop en schotel voorzien van sierranden in blauw en rood. De centrale decoraties in zwart zijn (op de schotel) een vrouw met een ziek of dood kind op schoot en (op de kop) een geknielde man, die met gevouwen handen zijn ogen naar de hemel opslaat, zijn handen en voeten zijn geketend. De tekst onder de schoteldecoratie leest: ‘Als niemand u ziet, ziet God u’.
Wat voelen we?
Treurnis. De vrouw zit met de handen in het haar en de radeloze man ziet geen uitweg meer. Alleen een wonder kan hen nog verlossen.
Wat denken we?
De afbeelding van de man is het embleem van de British Anti- Slavery Society, ontworpen eind achttiende eeuw door de Britse porseleinfabrikant Josiah Wedgwood. Serviezen van Wedgwood waren in die tijd (tot op heden) zeer gewild. Vooral zijn jasperware (wit op blauw keramiek) met decoraties ontleend aan de klassieke oudheid heeft hem wereldberoemd en steenrijk gemaakt. Het is dan ook niet vreemd dat deze kop en schotel afkomstig zijn van zijn keramiekfabriek Etruria Works in Engeland. Wedgwood was een fervent voorstander van de afschaffing van de slavernij en ontwierp talloze antislavernijspelden en broches die vooral door vooraanstaande vrouwen in het haar of op de kleding werden gedragen. In die tijd hadden vrouwen geen kiesrecht. Wedgwoods ‘juwelen’ waren dus een uitkomst voor vrouwen om hun ‘stem’, in dit geval voor afschaffing van de slavernij, te laten horen. Er waren nog meer manieren voor vrouwen om te vechten voor de goede zaak. Zij bepaalden immers wat op tafel kwam. Een groot pressiemiddel in de negentiende eeuw was de boycot van suiker uit ‘slavenlanden’. De vrouw des huizes kocht niet alleen ‘eerlijke’ suiker, ze presenteerde de slavernijvrije suiker het liefst in een speciale pot, die geen ruimte bood voor twijfel aan haar standpunt.
Betekenis?
De kop en schotel zijn gezien de tekst voor de Nederlandse markt gemaakt, waarschijnlijk in opdracht van een antislavernijcomité van Nederlandse vrouwen. Ik kan me voorstellen dat deze kop en schotel uit de kast gehaald werden als een plantageeigenaar uit ‘de West’ op bezoek kwam (of een andere voorstander van slavernij). Om een kopje thee te serveren met een lekker plakje cake, zodat met elke hap of slok de boodschap luider en duidelijker werd: ‘Schaf de slavernij af!
Josiah Wedgwood (1730-1795)
Ook bekend als The Father of English Potters. Richtte in 1759 zijn eerste aardewerk- en porseleinfabriek op. In 1766 begon hij door zijn enorme succes met de bouw van Etruria: een fabriek met een compleet (werknemers)dorp daaromheen. In de jaren dertig van de twintigste eeuw sloten de meeste aardewerkfabrieken hun deuren, omdat aardewerk het verloor van diverse nieuwe materialen. De Wedgwood-dynastie bleef echter overeind dankzij innovatieve producten, technieken en een nieuwe fabriek in Barlaston. Wedgwood is tot de dag van vandaag marktleider op het gebied van aardewerk en porselein.
Nu populair
