Kunsthistoricus Bart Krieger
bespreekt elke maand een kunstwerk
Kunstwerken zijn op verschillende manieren te ‘lezen’. Met het oog, het hart en het hoofd. Het oog levert een objectieve beschrijving op, het hart een emotionele subjectieve en het hoofd kan het geheel in context plaatsen en hier betekenis aan geven. Deze maand het standbeeld van Petrus Donders (1926), Wilhelminapark Tilburg, door Johannes Petrus Maas.
Wat zien we?
Een priester met in zijn opgeheven rechterhand een crucifix. Zijn linkerhand rust op het hoofd van een geknielde man met Afrikaanse gelaatstrekken. Zijn handen en hoofd zijn met windsels verbonden.
Wat voelen we?
Gedragenheid en vroomheid. Het is alsof we een kerk betreden.
Wat denken we?
Als een beschermende mantelmadonna bekommert de geestelijke zich om de onfortuinlijke man aan zijn voeten. Hiermee toont hij zijn barmhartigheid. De naam van de priester is met bronzen letters op de kalkstenen sokkel te lezen: Petrus Donders (1808-1887), in de volksmond ook wel ‘Peerke’ genoemd. Peerke is een belangrijke historische figuur die de geschiedenis van Nederland en Suriname met elkaar verbindt. Peerke is pas in 1982 zalig verklaard, maar al tijdens zijn leven begreep men dat het om een bijzonder persoon ging. Peerke, die in 1841 zijn priesterwijding ontving, vertrok naar Suriname als missionaris. Zijn onorthodoxe en gedurfde keuze om het evangelie te verspreiden in de melaatsenkolonie, voornamelijk bestaande uit slaven en inheemsen, leverde hem de eretitel ‘apostel der melaatsen’ op. Naast barmhartigheid zijn ook deugden als onbaatzuchtigheid en onverschrokkenheid uit het beeld te lezen. De linkerhand van Peerke rust immers op het hoofd van de melaatse. Melaatsheid, lepra, is een besmettelijke ziekte waarvoor toen geen genezing bestond. Een blanke geestelijke en een ondergeschikte zwarte man…, dan is de link met Sint Nicolaas en zijn zwarte helper snel gemaakt. Volgens volksvertellingen bevrijdde Sint Nicolaas een Ethiopische slaaf, genaamd Piet, die hem als dank de rest van zijn leven diende.
Betekenis?
Dit beeld gaat ook over bevrijding, maar op een andere manier. De basishouding is stichtelijk en doet denken aan de doop van Christus door Johannes de Doper. Hiermee heeft de kunstenaar de bevrijdende kracht van Peerke willen benadrukken. Want met de doop krijgt men toegang tot de katholieke gemeenschap en vallen in theorie – de praktijk is weerbarstiger – alle verschillen tussen arm en rijk, wit en zwart weg. Peerke wordt niet voor niets ‘patroonheilige van de multiculturele samenleving’ genoemd. De plaats van het beeld aan de Noordwestkant van het park kan geen toeval zijn. In een kerk is traditiegetrouw deze koudste en donkerste plek naast de ingang gereserveerd voor het doopvont. Met deze ingenieuze routing worden ongelovigen uitgenodigd om na de doop hun weg te vervolgen in oostelijke richting naar warmte en licht.
Johannes Petrus Maas
(1861-1941)
Johannes Maas werd geboren in Den Bosch, waar hij ook zijn opleiding kreeg aan de Koninklijke School voor Beeldende Kunsten. Daarna ging hij in de leer bij de Kunstwerkplaats voor kerkelijk beeld- en lofsnijwerk van Stephen Veneman, ook in Den Bosch. In 1882 verhuisde Maas naar Haarlem, waar hij zijn eigen atelier opzette. Hij is bekend om zijn heiligenbeelden, maar maakte ook kerkmeubilair, zoals het hoogaltaar in de Sint-Martinuskerk in ‘t Veld. Zijn standbeeld van Peerke Donders is een Rijksmonument.
Nu populair
