‘Dood bestaat niet!’

Arie Verkuijl:
architect, filmmaker én ervaringsdeskundige op gebied van leven en dood

Arie Verkuijl, hij is al jaren architect en sinds kort filmmaker. Bovendien is hij ervaringsdeskundige op het gebied van leven en dood. Drie thema’s, ze leveren drie uur gesprek op, waarvan hier een summiere weergave.

We beginnen met leven en dood. “De meeste mensen kennen me niet als architect of filmmaker, maar als de vader van Soeriani die met haar vliegtuig op 3 april 2008 verongelukte op het vliegveld Lawa Antino.” ‘Bijna onnatuurlijke kalmte’ schreef de pers over zijn houding. “Veel mensen begrijpen niet hoe ik in het leven sta, hoe ik aankijk tegen leven en dood. Laat me dat goed uitleggen, want dan begrijp je ook hoe ik bezig ben  als architect, als filmmaker. Als mijn dochter verongelukt, haar lichaam is niet meer te herkennen, is zij dan dood? Ik zeg ‘nee, dood bestaat niet’. Als iemand, zoals men zegt, dood is, zie je nog steeds datzelfde lichaam, alleen het beweegt niet meer, het praat niet meer. Wat is dan het verschil? Ik zeg ‘dood bestaat slechts voor jouw lichaam, voor het stoffelijke’. Alles wat stoffelijk is vergaat. Maar dat lichaam, dat ben jíj niet.
“Als jij jezelf ziet als dat lichaam, die persoon, iemand die anders is dan anderen, dan denk je in termen van bezit, van eigendom, van eer en roem. Dan denk je dat jij bepaalt, dat jij het voor het zeggen hebt. Wij denken de ene keer dat we slachtoffer zijn, dat ons iets overkomt. De andere keer menen we dat we bewust een keuze hebben gemaakt. Op dat niveau zeg je, ‘hier zit Arie en daar zit Anne. Hier houdt zijn lichaam op en daar begint het lichaam van haar’. Maar kun je mij ook vertellen waar mijn geest begint, en waar die van de ander, van jou, ophoudt?”

Eeuwig
“Dat is nou precies waar het om gaat. Onze geest is eeuwig, die is deel van het Alomtegenwoordige, de Alomvattende Liefde, van het Allesdoordringende Inzicht. Als jij jezelf ziet als een geestelijk wezen, zie je geen apartheid meer, maar verbondenheid met alles en iedereen. Je ervaart jezelf als deel van een Groter Geheel, anders gezegd, een soort Kosmisch Plan. In dat plan gebeuren er dingen die wij niet kunnen overzien.
“Ons lichaam is alleen maar een leermechanisme, om te herontdekken dat wij een goddelijk wezen zijn. Soeriani heeft in haar leven haar eigen unieke weg gevolgd, haar eigen lessen geleerd. Toen mijn dochter nog in haar lichaam was, had ik dagen dat ik niet aan haar dacht. Zij deed haar ding, ik deed mijn ding. Sinds ze uit haar lichaam is, is er geen moment dat ze niet in mijn gedachten is. Dat is al een geweldig verschil.”

Versterking
“Je moet als vader loslaten, ook al is het je eigen dochter. Ze is niet van jou. Het is je ego dat wil vasthouden, controleren. Mijn ego zou heel graag die dochter van me nog een keer vasthouden, met haar wandelen, praten over de dingen die ik haar nog zou willen zeggen. Die kans is er niet meer. Ze is dicht bij mij geweest. Je weet dat ze niet ophoudt te bestaan, dat ze deel is geworden van de Alomvattende Liefde. Die Liefde vind je terug in een heleboel personen om je heen. Dat is een versterking, een kracht die je krijgt. Dat is wat ik bedoel als ik zeg dood bestaat niet.
“Toen het stoffelijk overschot opgebaard lag in de hangar, moest ik als laatste het woord voeren. Ik had niets voorbereid, dat doe ik nooit, het is geen lezing. Ik vroeg of ik op dat moment de stem van God zou mogen zijn. Terwijl ik daar sprak was het plotseling of er een windvlaag door de zaal kwam. Ik herkende in die windvlaag heel duidelijk de aanwezigheid van Soeriani.

Geconcentreerd
Over naar Arie de architect. “Als ik als twaalfjarige jongen al heel zeker weet wat ik wil worden, namelijk architect, wat toch vreemd is want niemand in mijn familie was architect, hoe komt dat dan? Komt dat door de geur van nieuwe gebouwen, een klooster in aanbouw, de echo in al die kleine kamertjes? Of is ook dit onderdeel van een groter Plan? En wat doet het er eigenlijk toe of je architect bent, of vader, of piloot? Het gaat er niet om wát je doet maar hóe je de dingen doet. Het gaat erom dat je de dingen doet op een ‘meditatieve’ manier, anders gezegd met hart en ziel, geconcentreerd op wat je nú aan het doen bent. Dan maakt het niet uit, of je aan het afwassen bent, of een tekening maakt voor een huis, of een film regisseert.”
Als oprichter van het Instituut voor Tropische Architectuur werkt Arie al dertig jaar op die meditatieve manier samen met zijn team. Hun motto is: ‘We werken alleen voor ons plezier’. “Elk project dat we hebben uitgevoerd was, zonder dat de opdrachtgever het wist, voor ons een mogelijkheid om te experimenteren.”
Een van die experimenten behelsde het fabriceren van houten daken. “Wij streven naar homogeniteit in materiaalgebruik, dan past op een houten woning een houten dak. Hout op je dak, hoe kan dat nou? In de bouw is het eerst zien en dan geloven. Wie kan er in ons land nog singels, dakpannen van hout, maken? Vragen, vragen, vragen, niemand te vinden die nog singels kan maken. Uiteindelijk vinden we in Brokopondo een man die ook van experimenteren houdt. Op een gegeven moment waren er 25 ploegen voor ons aan het werk. Ze kregen kettingzagen in bruikleen. Ze belden als er een trucklading gereed lag. Die mensen verdienden toen evenveel als een onderwijzer in de stad.”

Biodiversiteit
Langzamerhand groeit binnen het team het inzicht dat een woning in tropisch hardhout heel mooi is, maar het tropisch bos is nóg mooier, te mooi om aan te tasten. Weg is weg. Je kunt nieuwe bomen planten, maar die biodiversiteit krijg je niet terug. Gelukkig wordt er een bruikbaar alternatief gevonden: de pinus aanplant, destijds aangelegd op de savannegordel, vooruitlopend op de komst van een papierfabriek. Terwijl de fabriek een voortijdige dood sterft, groeit de pinus. Onderzoek heeft uitgewezen dat goed geconserveerde pinus kan wedijveren met kopie.
“Als we een opdracht krijgen voor de bouw van een woning, praten we eerst met de man. Die heeft vaak ideeën over het aantal kamers, het materiaal, de prijs. Vervolgens praten we met mevrouw. Werkt ze, wie doet het huishouden, welke apparaten gebruikt ze, zijn er kinderen, komen er kinderen? Een huis moet veilig zijn voor kinderen. De eerste jaren vormen je persoonlijkheid, een unheimische ruimte is niet bevorderlijk voor een evenwichtige groei.
“Dan gaan we tekenen, en uiteindelijk komt er een ontwerp uit waarvan je denkt zo kan het wel. Maar er is toch iets dat je niet helemaal bevalt. Je maakt een tweede ontwerp, zo kan het ook. Maar je voelt er zit meer in. Je werkt door, schetst, en plotseling in een flits komt het. Dát is de oplossing en wat blijkt, alle andere detailproblemen lossen zich als vanzelf op. Op zo’n moment weet je, dat niet jíj het gemaakt hebt maar een of ander Hoger Bewustzijn. Een Bewustzijn waar wij allemaal uit kunnen putten. Pas als alle ruis uit je hoofd is verdwenen, als al die gedachten tot stilstand zijn gekomen, teruggebracht tot één gedachte, dan pas krijg je toegang tot die ‘Gedachten kracht’. Iedereen kan dat. Je moet weten hoe je ermee omgaat, dat is het geheim van het leven.”

Nederigheid
Luister naar je gevoel, dat is ‘the voice for God’. Wij staan 24 uur per dag in contact met die Stem. Soms flap je er spontaan iets uit en die ander reageert verrast: mijn gunst, al weken loop ik met dit probleem rond en jij geeft me nu de oplossing. Of je krijgt bijvoorbeeld een ingeving, of een droom. Niet alle dromen zijn boodschappen hoor, als je te laat teveel gegeten hebt en je droomt, dan zit daar meestal geen boodschap in. Als je jezelf ziet als deel van een groter Geheel, zie je ook dat niet jij het bent maar dat jij in de positie was om iets tot uiting te mógen brengen. Dan krijg je die nederigheid. Het is niet jouw ontwerp, het is het ontwerp dat op dat moment op die plaats gemaakt moest worden. Je hoeft jezelf niet op de borst te slaan.”
Tenslotte de kunst van het film maken. Dan praten we over Arie en Pim de la Parra. Arie en Pim kennen elkaar al van de tijd dat ze samen in het jeugdorkest zaten en van de AMS. Arie blijft zijn hele leven, met uitzondering van zijn studiejaren, in de buurt wonen waar hij geboren is. Pim zwerft de hele wereld rond om pas in 1996 terug te keren naar zijn geboortegrond. Ieder heeft zijn eigen weg te gaan in dit leven. Als Pim in 2005 zijn Surinaamse Film Academie introduceert komt Arie uit nieuwsgierigheid naar de bijeenkomst. Hij komt en hij blijft.
Drie producties doet Arie voor regisseur Pim, dan draaien ze de rollen om. Arie regisseert ‘Wat de vrouw wil, is de wil van God’, een verhaal over acht vrouwen, die alle acht Chinees willen leren. “Veel meer nog is het verhaal een pleidooi om in balans te komen met het vrouwelijk deel en een mannelijk deel dat elk mens in zich heeft. Goede casting is het halve werk bij het maken van een film. Maar als iemand op het laatste moment afzegt, moet je het accepteren. Zo iemand is dan gewoon niet de juiste persoon.”

Spanningen
Zijn tweede film ‘Ontworteld’ is een aanbeveling om het ontwortelen. “Roots. Wat is dat nou, roots. Ik zeg, de apartheid is in Suriname uitgevonden. We kijken eerst naar kleur. Wij hebben een ‘pir tifi-cultuur’, naar buiten toe zijn we het land van hospitality and laughter. Geloof het zelf maar ik weet wel beter. Daarachter schuilen heel wat spanningen en stress. Als jij je laat bepalen door je roots dan scheid je jezelf af van je medemens. We zijn één, we zijn deel van hetzelfde grotere geheel.
“De datum voor de première van de volgende film is al bekend, 31 maart van dit jaar. Wij werken van achteren naar voren. We hebben twee maanden nodig voor de montage, dus moeten we in januari opnemen. Het verhaal is er in grote lijnen al. We willen de drukte en hossel van de stad laten zien, het vuil, het lawaai, tegenover de rust, de ruimte, de tijd, de stilte en de schoonheid van het binnenland. De cameraman is er en de spelers die worden ons ‘aangereikt’. Het proces van het maken van de film is een geweldige ervaring. We gebruiken geen acteurs die hun rol ‘mek meki’ komen opzeggen, maar amateurs die binnen de rol hun eigen woorden kiezen. Geld is er niet. Op subsidie moet je te lang wachten, er is geen open mind, geen transparantie, je bent overgeleverd aan de goodwill van iemand die je toevallig kent.”

Schakel
Ook als filmmaker ziet Arie zichzelf als een schakel in een veel groter Geheel. Terwijl hij de laatste hand legt aan de ondertiteling van zijn eerste avondvullende film, over de kracht van de vrouw, komt het tragische bericht binnen van het verongelukken van zijn dochter, een sterke vrouw, bekend om haar zachte landingen. “Achteraf krijg je door dat er iets meer gaande is rondom ons heen. Als je kijkt naar de beelden, de muziek, het begint op een begraafplaats en het eindigt op een begraafplaats, dan zeg je niks meer. Dan rest er nog slechts stilte.”

0

Gedeeld