De jonge boschneger
Elise is het pseudoniem van Elise van Calcar-Schiotling (1822-1904), geboren als Eliza Carolina Ferdinanda Fleischacker, schrijfster en pedagoge, maar ook een voorvechtster van vrouwenrechten. Na een ontmoeting met gravin Bertha von Marenholtz zou zij een propagandist worden van de ideeën van Friedrich Fröbel over opvoeding van jonge kinderen. In 1841 gaf ze haar baan in het onderwijs op om gouvernante te worden. In deze periode sloot zij zich aan bij dichter Isaac da Costa, die als voorman van de stroming Het Réveil pleitte voor het terugbrengen van de christelijke waarden in de maatschappij. De verhalenbundel Uit verre landen en van nabij (1850) is dan ook doordrenkt van een christelijke geloofsovertuiging.
Maar behalve het uitdragen van een religieuze boodschap, schept Elise ook voor de Nederlandse jeugd een onbekende en verafgelegen wereld. Het verhaal De jonge boschneger past perfect in de traditie van imaginary travel die in de negentiende eeuw een hoge vlucht nam. Elise begint het verhaal dan ook letterlijk als een denkbeeldige reis: ‘Zonder schepen steken wij thans den grooten Atlantischen Oceaan over, en verplaatsen ons in gedachten in de onmetelijke wouden van Zuid- Amerika; daar, waar aan het bovenste gedeelte van de Suriname-Rivier de stam der Auka-Negers woont.’ In de binnenlanden van Suriname leven de ‘vrije negers’ in vrede, zo schrijft Van Calcar, maar zij doen nog steeds aan afgoderij en bijgeloof. Als in 1837 een zendeling van de Herrnhutters na lange tijd weer op bezoek komt, vindt hij ‘bij vele negers een hartelijk verlangen naar Christelijk onderrigt.’ Een oude dorpsbewoner, genaamd Joannes, had al die jaren een paar dorpelingen voorgelezen uit het Oude Testament, terwijl vele anderen ‘tot de onzinnigste afgodsdienst terug zonken’. Joannes vraagt de zendeling hem te helpen de jonge Maziza te beschermen. Maziza’s vader is van plan om, opgehitst door zijn broer Simba de ‘piajoman’, zijn zoon te vermoorden. Want Maziza, een trouwe bezoeker van de godsdienstbijeenkomsten geleid door Joannes, verzet zich tegen de afgoderij. Lange tijd heeft Joannes Maziza kunnen verbergen en beschermen, maar nu hij oud wordt voelt hij zijn krachten afnemen. Besloten wordt Maziza naar de zendelingen in Paramaribo te sturen. Door een hevige storm wordt de korjaal de stroom opgedreven en Maziza zwemt naar de oever om hulp te halen. Afgemat komt hij in de bossen Charlotte tegen, de dochter van een plantagedirecteur. Op de plantage krijgt hij een baantje als bediende. Daar komt hij weer de zendeling tegen die hij eerder bij Joannes ontmoet had. Deze heeft ondertussen het dorp van de familie van Maziza bezocht, waar Maziza’s vader, moeder en zusters beloofden Maziza geen kwaad te doen en de ‘obias’, wintimiddeltjes, te laten varen. Maziza wordt weer verenigd met zijn familie, maar keert na enige tijd weer terug naar de plantage van Charlotte. Zijn jongste zus Minka neemt hij mee om er als bediende te werken en uiteindelijk laat ook zijn vader zich bekeren tot het Christelijk geloof. Van Calcar schreef weliswaar een fictief verhaal maar ze moet goed op de hoogte zijn geweest van de berichten van de Herrnhutter zendelingen. Zo noemt zij het geboortedorp van Maziza Rodidatti, waarin gemakkelijk Redidotti wordt herkend. In Gingee, zo schrijft Van Calcar, heeft hij voor het eerst kennisgemaakt met het Christendom. Gingee was een missiepost van de Evangelische Broedergemeente (EBG). Het is op zijn zachtst gezegd wonderlijk te noemen dat de vrije Maziza en Minka vrijwillig als bedienden op een plantage gaan werken. Alsof zij daarmee de slavernij aanvaarden. Op de achtergrond klinkt de gedachte door dat bekering tot het Christendom een voorwaarde is voor de emancipatie van slaven. De slavernij zelf en de mensonterende omstandigheden waarmee deze gepaard gaat, komen in het boek volstrekt niet aan de orde. Laat staan dat er een pleidooi wordt gehouden voor de afschaffing van de slavernij. Carl Haarnack
De jonge boschneger, in: Uit verre landen en van nabij. Verhalen voor de jeugd, Elise, 1850, G.W. Tielkemeijer.
Nu populair
