De schreeuw van Bastion Veere
Hij is een niet aflatende bestrijder van Dési Bouterse, diens dictatuur en vooral diens hoofdrol in de Decembermoorden van 1982. Arts en schrijver Theo Para (pseudoniem voor Henry Does) week na die slachting in Bastion Veere van Fort Zeelandia eerst uit naar Den Haag, vervolgens Aruba en ten slotte weer Rijswijk, tegen Den Haag aan. Maar hij bleef in een spervuur van artikelen Bouterse aanklagen, en alle Bouterse-getrouwen, tot de dag van vandaag.
In 1996 verscheen in Paramaribo al zijn bundel ‘Belogen land’, waaruit een aantal artikelen terugkeert in ‘De schreeuw van Bastion Veere’, zijn nieuwe bundel die 2 oktober is gepresenteerd in de Mozes en Aäronkerk in Amsterdam. Een historische plek, want daar worden jaarlijks de Decembermoorden herdacht. Para sprak er tweemaal, in 2005 en 2007, en die toespraken zijn ook in zijn nieuwe boek opgenomen – evenals de toespraak die hij hield bij de presentatie.
Hij blijft er maar op hameren, bevlogen en goed gedocumenteerd: alleen een eerlijke democratie en een vrije pers kunnen Suriname er bovenop helpen. Evenzeer blijft hij Nederland aanklagen vanwege de belangrijke rol van Nederlandse militaire missie in Paramaribo bij de coup van Bouterse en zijn sergeants. In maart dit jaar nog, met een open brief aan president Venetiaan, zijn tweede al – ook beide in de nieuwe bundel opgenomen.
Het is goed dat Para dat blijft doen en hij heeft maar al te zeer het gelijk aan zijn zijde. Maar het is een beetje veel allemaal, 44 artikelen, columns en essays van 1992 tot nu – vele eerder afgedrukt in de Weekkrant Suriname, een essay in 1998 al uitgegeven bij De Bezige Bij. Dan denkt de lezer snel: nu weten we het wel. Menig feit en argument passeert meermalen, vaak in dezelfde formulering. In een verscheurd Suriname waar ook de aanhang van Bouterse nog steeds van zich laat horen, is de stem van Para niettemin van groot belang. Ook na meer dan 25 jaar mag de schande van december 1982 niet worden vergeten.
Bert Steinmetz
De schreeuw van Bastion Veere. Om de rechtsorde in Suriname, Theo Para, 2009, Uitgeverij Van Gennep, ISBN 9789055154418
In ‘De verloren savanne’ van Lisette Lewin reist Loulou Speijer na de dramatische dood van haar geliefde naar Suriname om op zoek te gaan naar haar wortels. Haar stamboom voert haar terug naar verlaten maar unieke Jodensavanne, die in de zeventiende eeuw middenin de jungle door joodse kolonisten werd opgericht. Een historische roman over geluk en verdriet in de liefde, eenzaamheid en dood, zoals elk mensenleven dat kent.
De verloren savanne, Lisette Lewin, 2008, Nijgh & Van Ditmar, ISBN 9789038845715
In 1998 verscheen van de hand van Theo Para ‘Wraak der wijsheid; het verlangen van Suriname’. Evenals ‘De schreeuw van Bastion Veere’ een aanklacht tegen de ontwikkelingen in Suriname. Zijn ‘wraak’ lijkt in dit boekje gekanaliseerd in een zoektocht naar nieuwe bestaansmogelijkheden voor Suriname, naar civilisatie en duurzame ontwikkeling. Na bijna twaalf jaar is de inhoud, hoewel op bepaalde fronten gedateerd, nog steeds van toepassing.
Wraak der wijsheid; het verlangen van Suriname, Theo Para, 1998, De Bezige Bij, ISBN 902343773x
Welkom vreemdeling
In het onlangs uitgebrachte boek ‘Welkom Vreemdeling en andere verhalen’ bundelt schrijfster Ismene Krishnadath een aantal van haar oudere werken met het nieuwe titelverhaal ‘Welkom Vreemdeling’. Het stuk heeft als basis het bezoek van Schrijversgroep ’77 aan Zuid-Afrika. Hieruit zijn drie verhaallijnen gevloeid die allemaal iets te maken hebben met verschillen tussen culturen. De normen, waarden en het eigenbelang dat mensen vaak hebben bij een bezoek aan een ander land, zorgen er in haar ogen voor dat volken botsen.
Het langste verhaal vertelt de reis naar Zuid-Afrika. En dan voornamelijk wat er allemaal mis ging. Het is de bedoeling duidelijk te maken dat het verschil in cultuur tussen de Surinaamse groep en Zuid-Afrikaanse begeleiders zorgt voor conflicten, onduidelijkheden en irritaties. Maar deze opeenstapeling van steeds dezelfde problemen geeft eerder irritatie bij de lezer dan dat de boodschap begrepen wordt. Interessant is het om te lezen over de overeenkomsten tussen de Surinaamse cultuur en die in Zuid-Afrika, of juist de verrassende tegenstellingen.
Het tweede verhaal probeert het Westen tegenover de Arabische wereld te stellen: over een jong stel dat in Nederland woont en naar Tunesië op vakantie gaat. Het verschil tussen modern en middeleeuws, christen en moslim. Ook hier is het idee erachter duidelijk. Het leven van een zwaar gelovige moslim verschilt van dat van een moderne Europese vrouw. Principes die de hoofdpersoon niet kan of wil begrijpen. Maar weer wordt er lang doorgedramd op conflicten die ontstaan. Tot vermoeiends toe.
Het kortste verhaal loopt als een rode draad door de andere twee verhalen heen. Het binnendringen van Westerlingen in overzeese gebieden. Bekeken vanuit een perspectief als onwetende Afrikaan, observerend wat deze vreemdeling komt doen. Uiteindelijk erachter komend dat het de nieuwkomer gaat om macht en heerschappij. Het verhaal is kort maar mooi verwoord en zet de lezer aan het denken.
Welkom Vreemdeling en andere verhalen, Ismene Krishnadath, 2009, Publishing Services Suriname, ISBN 9789991470207
Voor jongeren van veertien jaar en ouder schreef Ismene Krishnadath het recent verschenen ‘De vangst van Moen Djasidin’. Wie het gevoel heeft dat de titel wel erg bekend in de oren klinkt, heeft gelijk: het is een vernieuwde versie van het beginjaren negentig verschenen ‘De vangst van Pake Djasidin’. Volgens de schrijfster zelf is de nieuwste uitgave zowel in verhaallijn als thematiek uitgebreid. De klassieker ‘The old man and the sea’ van Ernest Hemingway was het uitgangspunt bij het schrijven van dit boek.
De vangst van Moen Djasidin, Ismene Krishnadath, 2009, Publishing Services Suriname, ISBN 9789991470122
Met illustrator Raquel Yhap maakte Ismene Krishnadath het flinterdunne (16 pagina’s tellende) kinderboekje ‘Ram pakt een dief’. Een spannend verhaal met wat interactieve elementen, geschikt voor kinderen vanaf een jaar of zeven om zelf te lezen. Je hebt het snel uit, maar dankzij de opdrachten op de laatste twee pagina’s, houdt het de lezertjes wel even bezig. De tekeningen zijn wat simplistisch, doch zullen kinderen zeker aanspreken. Leuk als cadeautje voor een regenachtige middag.
Ram pakt een dief, Ismene Krishnadath en Raquel Yhap, 2009, Publishing Services Suriname, ISBN 8991470115
Anton de Kom
Het moest er een keer van komen: een goed doorwrochte biografie over Anton de Kom. Het heeft driekwart eeuw op zich laten wachten, maar nu ligt hij er dan toch. Je kunt je afvragen waaróm het zo lang op zich heeft laten wachten. Voor een deel is dat verklaarbaar: De Kom was enkele decennia nu niet bepaald de favoriet van de Hollandse kolonisatoren. Integendeel, een zwarte die zich openlijk durfde te verzetten tegen de blanke overheersing, werd het liefst monddood gemaakt. Dat diezelfde zwarte zich in Holland ook verzette tegen de Duitse overheerser tijdens de Tweede Wereldoorlog, en dat zelfs met de dood moest bekopen, werd door de kolonisator lange tijd gebagatelliseerd.
Maar goed, terug naar het boek ‘Anton de Kom. Biografie 1898-1945, 1945-2009. Alice Boots en Rob Woortman hebben er jaren van hun leven aan gewijd. Ja, twee bakra’s! En ik hoor al gelijk de Surinaamse verwijten waarom die blanken dat zonodig moeten doen. Het antwoord daarop is heel simpel: omdat wij Surinamers niet de moeite nemen om de belangwekkende rol van onze Srananman en onze historie vast te leggen. Degenen die klagen zijn waarschijnlijk dezelfden die zeuren over de onjuiste proporties van de toli in het standbeeld van de held De Kom. Maar ondertussen niet de moeite nemen om uit te zoeken wat diezelfde De Kom voor hun heeft gedaan. Boots en Woortman wel. Uit pure belangstelling en vooral omdat het echte verleden van De Kom hen wél interesseerde. Bovendien is het duo op zeer gedegen wijze te werk gegaan.
Anton de Kom. Biografie 1898-1945, 1945-2009, Alice Boots en Rob Woortman, 2009, Uitgeverij Contact, ISBN 9789025432485
Amsterdam-Zuidoost kent vele verhalen. De mooiste anekdotes, merkwaardigste voorvallen en meest aangrijpende verhalen zijn opgenomen in dit boekje, aangevuld met prachtige foto's.De vroegste herinneringen in dit boekje gaan terug tot het jaar 1942. Dan is de Bijlmermeer nog een poldergebied, waar kinderen in het weiland spelen. De pioniers die in de jaren zestig en zeventig naar de Bijlmer trekken, waaronder al veel Surinamers, blikken terug op een woonwijk in de steigers.
De Bijlmer, onder redactie van Paul Arnoldussen en Ellen Grabowsky, 2009, deel 10 in de serie Bibliotheek van Amsterdamse herinneringen, ISBN 9789059371187
Verzet en pacificatie zijn sleutelconcepten in het werk van veel onderzoekers die zich met Suriname bezighouden. Onder verzet kan ook politiek, artistiek of intellectueel geïnspireerde kritiek worden verstaan. Pacificatie is de keerzijde van verzet. In dit boek zijn vijftien bijdragen over pacificatie en verzet in Suriname gebundeld. Waarbij uiteraard ook aandacht voor Anton de Kom.
Ik ben een haan met een kroon op mijn hoofd. Pacificatie en verzet in koloniaal en postkoloniaal Suriname, onder redactie van Peter
Meel en Hans Ramsoedh, 2007, Uitgeverij Bert Bakker, ISBN 9789035131743
Wij slaven van Suriname
Dit is het eerste antikoloniale boek dat door een Surinamer is geschreven. Het is een aanklacht tegen het koloniale bestuur en de erbarmelijke omstandigheden waaronder de onderdrukte bevolking moet leven. Daarnaast is het een boek dat in eerste instantie in gecensureerde vorm verscheen. In het voorwoord staat: ‘In verband met de opmerkzaamheid, van zekere zijde voor dit boek betoond, achtten de uitgevers het noodzakelijk, ten einde de ongestoorde verspreiding van het werk te verzekeren, om, na overleg met den Schrijver, enkele wijzigingen in de tekst aan te brengen, waardoor echter de waarde van het boek niet werd aangetast.’ Een boek waarvan in het ‘moederland’ de publicatie wordt bemoeilijkt is natuurlijk bij voorbaat interessant. In Suriname was het boek zelfs lange tijd verboden. Deze eerste druk is moeilijk te vinden. Nog zeldzamer is een eerste druk met foto-omslag. Onlangs werd in Amsterdam zo’n exemplaar voor meer dan 400 euro geveild.
Anton de Kom (1898-1945) groeit op in een volkswijk van Paramaribo. Tussen 1920 en 1932 verblijft hij in Nederland. Eenmaal terug in Suriname opent hij een adviesbureau waar hij probeert de arbeiders met raad en daad bij te staan. Als De Kom op 1 februari 1933 probeert de gouverneur te spreken te krijgen, wordt hij gearresteerd. De demonstraties die dan volgen, leiden tot het uitroepen van de noodtoestand. De Kom wordt op 10 mei 1933 op de boot naar Nederland gezet. Daar publiceert hij ‘Wij slaven van Suriname’. In de Tweede Wereldoorlog belandt hij in het verzet. In 1944 wordt hij opgepakt en op transport gezet naar concentratiekamp Neuengamme. Hij overlijdt op 24 april 1945.
Wij slaven van Suriname, Anton de Kom, 1934, Uitgevers-mij. Contact, 1934, Serie Mensch en maatschappij
In dezelfde maand dat De Kom verbannen wordt uit Suriname, verschijnt een speciaal ‘Negernummer’ van het tijdschrift Links Richten. Wellicht was dit ter morele ondersteuning van De Kom, die al eerder voor dit blad schreef. De cover van dit nummer werd gemaakt door Cas Oorthuys en toont ons een foto van De Kom. Het bevat verder een voorpublicatie van ‘Wij Slaven van Suriname’ dat een jaar later zou verschijnen. Van het tijdschrift verschenen maar elf nummers. Voor degenen die zich niet in de schulden willen steken om aan dit zeldzame nummer te komen: in 1973 verscheen bij Van Gennep in Amsterdam een boek waarin alle nummers herdrukt werden.
Links Richten, Negernummer nr. 9, mei 1933
De tweede Nederlandse editie van ‘Wij Slaven van Suriname’ laat tot 1971 op zich wachten. Het boek is gezien de felle antikoloniale aanklacht van De Kom en zijn inspanningen voor de arbeidersbeweging ook in communistische kringen populair. In 1935 verschijnt er in Moskou een Duitse vertaling van de hand van Augusta de Wit: ‘Wir Sklaven von Surinam’. Ook bestaat er een Duitse editie die in 1936 in Zürich verschijnt. In 1981 verschijnt er in Havanna zelfs een Spaanstalige editie:
‘Nosotros esclavos de Surinam’.
Wir Sklaven von Surinam, Anton de Kom, 1935, Moskau
Nu populair
