‘Een steeds oplaaiende kwestie is de mogelijke bemoeienis van de Nederlandse kolonel Hans Valk, met andere woorden Nederland, bij de militaire staatsgreep van 25 februari 1980 in Suriname’.
Zo luidt de eerste zin van de publicatie Hans Valk. Ondertitel: Over een Nederlandse kolonel en een coup in Suriname (1980). Schrijfster is Ellen de Vries (1958), publiciste en onderzoekster onder meer op het gebied van postkoloniale geschiedenis.
Het onderzoeken van deze ‘steeds oplaaiende kwestie’ wordt bemoeilijkt door het feit dat de documenten uit het Tweede Kamer-archief die verondersteld worden de oplossing te bieden, tot 2060 geheim zijn verklaard. Maar hierdoor laat Ellen de Vries zich geenszins afschrikken en ze weet met gedegen speurwerk op allerlei plekken informatie te vinden die in 2011 tot geheim was gebombardeerd.
Globaal genomen behandelt De Vries de periode Onafhankelijkheid (1975) – Decembermoorden (1982). Vreugde over de onafhankelijkheid van Suriname sloeg al snel om in ongenoegen over de wanorde in het land en in het leger. Kolonel Valk (1928-2012) was hoofd van de Nederlandse Militaire Missie Suriname die op verzoek van Suriname gedurende vijf jaar zou helpen de Surinaamse krijgsmacht op te bouwen.
Uit een gelekt rapport van de Nederlandse inlichtingendienst uit 1981 zou blijken dat Nederland ‒ lees Valk ‒ de staatsgreep van 1980 had gesteund en Bouterse in het zadel had geholpen. De ‘affaire Valk’ was geboren. Overigens werd daarna in twee regeringsonderzoeken (in 1984 en 1985) Valks onschuld aangetoond.
Yngwe Elstak, officier uit het Nederlandse leger, gaat de Surinaamse krijgsmacht leiden, een militair van de oude stempel die niet erg geliefd is, zeker niet bij de jonge militairen die in Nederland hun opleiding hebben gehad. Er wordt onderzoek naar de onvrede gedaan, maar het rapport verdwijnt in een la. De problemen escaleren en wanneer kolonel Valk begin februari 1980 terugkeert van een vakantie schrikt hij van de gespannen situatie. Hij is zeer verbolgen over Elstak. Bouterse en zijn kompanen vragen Valk om advies. Onderzoek later zal uitwijzen dat veel militairen in de opvattingen van Valk steun hebben gezien voor hun coup. Valk heeft dit altijd ontkend. Hij rapporteert dit soort gesprekken echter niet, de ambassadeur heeft Valk ten strengste verboden met de ontevreden militairen te spreken. Op 21 februari wordt Valk gebeld door iemand die anoniem wenst te blijven, maar gedetailleerde informatie heeft over een op handen zijnde coup. Valk doet niets, hij rapporteert het telefoontje ook niet. Op 25 februari is de staatsgreep een feit.
Welke rol heeft Valk hierin nu gespeeld?
Ook Ellen de Vries kan de vraag niet klip en klaar beantwoorden en komt niet veel verder dan genuanceerde uitspraken als: ‘Het mag duidelijk zijn dat Valk zijn diplomatieke taak […] niet met de nodige behoedzaamheid en tact uitvoerde’.
De Vries’ eindconclusie is dus ietwat teleurstellend, maar het is niet anders: ‘Helaas moet ik constateren dat zoveel jaren na dato een precieze reconstructie onhaalbaar is’. Desalniettemin is het een waardevol boek geworden, een belangrijk geschiedkundig document.
4 STERREN
Ko van Geemert
Hans Valk – Over een Nederlandse kolonel en een coup in Suriname (1980), Ellen de Vries, 2021, Uitgeverij WalburgPers, ISBN 978946249397
Deze recensie is gepubliceerd in het meinummer van de Parbode, ook online verkrijgbaar
Nu populair
