Boekrecensie: In wat voor land leef ik eigenlijk?

Zelden had een boek zo’n goed gekozen titel: In wat voor land leef ik eigenlijk? gaat over de Surinaams-Nederlandse intellectueel Anil Ramdas, een man die zijn hele leven bezig was de wereld om zich heen te duiden. Die wereld was eerst Nickerie, toen Paramaribo, daarna Nederland en even India. Ramdas keek niet alleen om zich heen, hij probeerde ook uit te vinden wie hij zelf was, als Hindoestaan in multicultureel Nederland bijvoorbeeld. ‘Hij wilde Nederlandser zijn dan de Nederlanders’, werd over hem gezegd. Schrijfster Karin Amatmoekrim schreef een interessant boek over hem.

De jonge Anil was de zoon van een onderwijzer uit Nickerie en een vrijgevochten Guyanese moeder, afkomstig uit een brahmaanse kaste. Hij voelde zich er verheven en bevoorrecht, pas in Paramaribo leerde Ramdas ook een andere wereld kennen, met Creoolse klasgenoten en Nederlandse leraren. Hij blonk uit op school en moest natuurlijk naar Nederland voor een vervolgopleiding. Een land dat hij kende uit de schoolboeken en dat hem een paradijs leek. Daar ontwikkelde hij zich tot een bewonderde en later verguisde schrijver, journalist en televisiepersoonlijkheid.

Amatmoekrim ontmoette Ramdas voor zijn zelfgekozen dood twee keer oppervlakkig. Over haar naïeve antwoorden destijds op zijn vragen was ze niet tevreden. Ze ziet deze biografie als een manier om iets ‘recht te zetten’. Het is zelfs meer dan dat geworden: als biograaf word je automatisch een onderdeel van iemands leven; wie Ramdas nu nog wil leren kennen, kan niet om dit boek heen. Amatmoekrim schreef een politieke of misschien wel filosofische biografie. Ramdas’ leven komt langs, maar het draait vooral om zijn ideeën. En om de hare, want Amatmoekrim heeft soms de neiging om tussen Ramdas en de lezer in te gaan staan. Haar opinie over de samenleving, over integratie, over literatuur, is steeds tussen de regels door te lezen. Zijn karakteriseringen van Surinamers vindt ze al snel ‘clichématig’. Ze verkiest duidelijk Anils overspelige moeder boven zijn vader, wiens enige zonde burgerlijkheid lijkt te zijn. Ze is stelliger, meer ‘woke’ dan Ramdas was of geweest zou zijn. Die stellingnames hinderen trouwens niet, omdat Amatmoekrim op deze wijze boeiend de discussie aangaat met Ramdas, met zijn leven en met de lezer.

Als student in Nederland neemt Ramdas de fiets, om maar zo Nederlands mogelijk te zijn. In 1980 is hij in Suriname, tijdens de coup. De gebeurtenissen zorgen voor een breuk met zijn moederland. ‘Suriname was een boevenstaat gebleken, onveilig voor intellectuelen…’, schrijft Amatmoekrim. ‘Voortaan was Nederland zijn huis, met als onderbreking een correspondentschap in India en een jaar in Paramaribo, waarover hij spottend schreef (en waar hij korte tijd mijn buurman was in Rainville).’

In zijn nieuwe thuis hield hij zich veel bezig met de positie van de migrant in de Westerse samenleving. Hij zag, zeker in zijn beginjaren in Nederland, het Westen als een ‘betere’ beschaving, een plek waarin hij zich in vrijheid kon ontplooien. Tegelijkertijd had hij een scherp oog voor racisme en ander onrecht. Ramdas werd journalist, onder andere voor NRC Handelsblad, en televisiemaker, met collega Stephan Sanders maakte hij bijvoorbeeld het spraakmakende Blauw Licht.

De tijdgeest haalde Ramdas in: in het verruwde politieke klimaat in Nederland, van Wilders en Bolkestein, was geen plaats voor een idealistische kosmopoliet. Collega’s (zoals de schrijver Joost Zwagerman) veegden de vloer met hem aan. Ramdas’ roman Badal kreeg ‘verwoestende kritieken’ (niet in Parbode overigens, vier keurige sterren) en hij ging steeds meer drinken, tot het moment dat hij het leven niet meer aankon.

In een tijd waarin, zeker in Nederland, mensen steeds meer ruw en afwijzend tegenover elkaar staan, kunnen we de gedachten van een tegendraadse denker als Anil Ramdas goed gebruiken. Karin Amatmoekrim deed er goed aan zijn leven en die gedachten voor ons te ontsluiten.

5 STERREN

Peter Douma

In wat voor land leef ik eigenlijk? – Anil Ramdas, onmogelijk kosmopoliet, Karin Amatmoekrim, 2023, Uitgeverij Prometheus, ISBN 9789044637250

Deze recensie is gepubliceerd in het december/januari-dubbelnummer van Parbode, nu in de winkel

Wilt u informatie over het afsluiten van een (digitaal) abonnement?

Klik op www.parbode.com/abonneren

0

Gedeeld