Aan het einde van de zeventiende eeuw, lang voor de afschaffing van de slavernij, liet een kleine groep Europeanen al grote groepen totslaafgemaakten in Suriname gedwongen werken op plantages. Dat die totslaafgemaakten vele jaren later het oerwoud in vluchtten, dat is algemeen bekend, bijvoorbeeld door het boek Narrative of a five years’ expedition against the Revolted Negroes of Surinam van Stedman (1796). Ook in die vroege jaren legden velen zich echter niet neer bij hun miserabele bestaan, toen al namen ze de benen en stichtten gemeenschappen ver van de plantages.
Ze stonden voortaan bekend als marrons. Over die tijd is veel minder bekend en historicus Frank Dragtenstein tracht met de publicatie van Kaási, de rebellenleider daarin verandering te brengen.
Kaási, ook bekend als Klaas, was een van de leiders van de zogenaamde Kaásimarrons, die zich niet alleen in de wildernis verscholen hielden, maar ook tussen 1690 en 1750 regelmatig bevrijdingstochten organiseerden zodat bevrijde totslaafgemaakten zich bij hen konden aansluiten. Die bevrijdingstochten gingen gepaard met plunderingen en het verlies van duur ‘bezit’, de totslaafgemaakten. Als reactie organiseerden de witte machthebbers daarom talrijke expedities om de ‘buit’ terug te halen en Kaási en zijn mensen gevangen te nemen.
Wat er al bekend is over deze periode, is vooral beschreven door de ogen van plantagehouders en bestuurders. Onderzoeker Dragtenstein, medeoprichter van het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee), probeert de geschiedenis nu ook vanuit het perspectief van de marrons te laten zien. Daarbij stelde hij zich een zware taak: geschriften uit die tijd zijn veelal van de hand van de koloniale machthebber. Het verhaal van de marrons zelf is vooral mondeling overgeleverd en pas veel later opgetekend. Het lukt hem echter de marrons centraal te stellen in zijn beschrijving van vooral veel expedities. Deze verliepen met wisselend succes, geholpen of juist gesaboteerd door ‘loyale’ totslaafgemaakten en inheemsen. Over de wrede toestanden op plantages is zo langzamerhand veel bekend, ook bij deze tochten werden martelingen en onthoofdingen niet geschuwd.
Omdat Kaási en zijn mensen dus slechts indirect als bronnen konden dienen voor dit boek en informatie over de man zelf schaars is, leert dit boek, anders dan de titel wellicht zou doen vermoeden, ons de rebellenleider niet echt kennen. Hij is steeds slechts op de achtergrond aanwezig. Zijn naam roept woede en angst op bij plantagehouders en geeft totslaafgemaakten hoop, maar wie hij was, wat hem dreef en hoe zijn leven verliep, daarover blijven we in het duister tasten. Het is dus vooral een boek over de strijd van en de jacht op de marrons aan het begin van de achttiende eeuw. Kaási is daarbij een rode draad, een verbindend element.
Dragtenstein ziet het als zijn taak om duidelijk te maken dat de totslaafgemaakten ook in die tijd al hun lot niet lijdzaam ondergingen, maar vluchtten en streden, tot wanhoop van hun ‘meesters’. In die taak slaagt hij uitstekend: we zien de aantallen marrons stijgen en zijn getuige van hun strijd en doorzettingsvermogen, ook als voor de zoveelste keer een van hun dorpen ontdekt en platgebrand wordt. Doordat Kaási zelf zo buiten beeld blijft, bestaat het boek voor een groot gedeelte uit een opsomming van veelal mislukte expedities. Interessant, maar als levensbeschrijving of zelfs heldenepos komt het zo niet van de grond, waar Dragtenstein gezien het beschikbare materiaal niets aan kan doen. Wel zou het interessant geweest zijn als hij ons meer had kunnen vertellen over zijn uitgebreide onderzoek: ‘the making of’ was vast een interessante aanvulling geweest.
Geen filmische biografie dus, maar wel degelijk een belangrijk boek waarin Dragtenstein de taak die hij zich stelde, het zichtbaar maken van strijdbare totslaafgemaakten en marrons, adequaat volbrengt.
4 STERREN
Peter Douma
Kaási, de rebellenleider, Het vroege verzet tegen de slavernij in Suriname, Frank Dragtenstein, 2024, uitgeverij Boom, ISBN 9789024456932
Gepubliceerd in het meinummer van Parbode
Wilt u informatie over het afsluiten van een (digitaal) abonnement?
Kijk op www.parbode.com/abonneren
Nu populair
