Boekrecensie: Ons koloniale verleden in vijftig voorwerpen

De Nederlandse de Volkskrant had onlangs een rubriek waarin deskundigen voorwerpen lieten zien die een rol speelden in het koloniale verleden van Nederland. Dat leverde een aantal prachtige en ook schrijnende verhalen op, vijftig in getal. Die verhalen zijn nu gebundeld in Ons Koloniale Verleden, dat een rijk beeld geeft van (een deel van) de Nederlandse koloniale geschiedenis.

Het is een goed idee om een verhaal te vertellen aan de hand van concrete voorwerpen. Abstracte termen blijven vaak vaag, terwijl een echt object het verhaal meteen invoelbaar maakt. De voorwerpen variëren van een dodo, uitgestorven op Mauritius doordat Nederlanders op hen jaagden, zwarte rijst, meegesmokkeld op slavenschepen in het haar van slaafgemaakte vrouwen, een kapmes van Hindostaanse contractarbeiders, tot racistische kinderboeken en het Amsterdamse paleis op de Dam, met zijn afbeeldingen van knielende Afrikanen en Aziaten. Een van de meest indringende voorwerpen is een brandijzer, gemaakt om slaafgemaakten te brandmerken. Het heeft een houten handvat en je kunt er niet naar kijken zonder je de pijn en de vernedering voor te stellen. Het is de kracht van het concrete voorwerp in optima forma.

De schrijvers van de vijftig verhalen werden geselecteerd door een groep deskundigen, in opdracht van de Volkskrant. Het benoemen van het verleden zou tegenwoordig minder polariserend en meer verbindend zijn. Je kunt je afvragen of dat, in deze vorm, waar is. In Nederland heerst er, in tegenstelling tot het recente verleden, nu een klimaat van boosheid en schaamte over het koloniale verleden. Hoorde je tien jaar geleden nog termen als ‘VOC-mentaliteit’ en zelfs wat we hier maar het n-woord zullen noemen, de verandering is ingezet. Dat heeft ook invloed op dit boek. Je kunt je namelijk afvragen wie die ‘Ons’ uit de titel van het boek zijn. De Nederlanders? Alle betrokkenen (Surinamers, Antillianen en Indonesiërs incluis)? Of ‘wij deskundigen’? Dat laatste: door die terechte en actuele schaamte en boosheid vertellen de deskundigen slechts een deel van het verhaal en gaan zij bijvoorbeeld voorbij aan de door vele Indiëgangers gevoelde ‘heimwee’, de Pasar Malams en de ‘tempo doeloe’. Toch ook een deel en een gevolg van ‘ons’ koloniale verleden, wenselijk of niet. Of neem het lemma over Anton de Kom: hoe kun je het verhaal van zijn huidige herwaardering vertellen zonder de monumentale biografie van de (witte) schrijvers Boots en Woortman te noemen? De boze blik van nu zorgt voor blinde vlekken.

De reeks verhalen laat ook zien dat het verhaal van de kolonisator de rijke geschiedenis van bijvoorbeeld Afrika en Indië wegmaakte. Mooi om te lezen dat in de dertiende eeuw aan de universiteit van Timboektoe 25.000 studenten studeerden. Nederland was toen nog een zompige moerasdelta met een enkel tochtig kasteel. Naast het brandijzer blijft ook het (onverwachte) hoofdstuk over DNA lang in de gedachten hangen. Zo enorm veel mensen, op de hele wereld, delen genen. Schrijfster Annemieke van der Vegt bleek onvoorzien een West-Afrikaanse voorouder te hebben. Nederlandse politici Geert Wilders en Mark Rutte hebben ‘Indisch bloed’. We zijn, mede door die beschamende geschiedenis, allemaal familie van elkaar. Dat duidt misschien het beste dat woordje ‘ons’ in de titel.

4 STERREN

Peter Douma

Ons koloniale verleden in vijftig voorwerpen, onder redactie van Valika Smeulders, Wayne Modest, Sheila Sitalsing, Wieteke van Zeil en Tjerk Gualthérie van Weezel, 2023, Alphabet Uitgevers, ISBN 9789021342382

Deze recensie is gepubliceerd in het februarinummer van Parbode, nu in de winkel

Wilt u informatie over het afsluiten van een (digitaal) abonnement?

Klik op www.parbode.com/abonneren

0

Gedeeld