Corrupt tot op het bot

Het is een door ouders vaak gemaakte opmerking: ‘Ik hoop dat mijn dochter trouwt met een douaneambtenaar’. Want dat is in Suriname één van die functies waar je makkelijk en ongestraft, over de rug van anderen, rijk mee kunt worden. Iedereen weet dat binnen het douaneapparaat op ongekende schaal corruptie en frauduleuze handelingen plaatsvinden. Ondernemers en particulieren ondervinden dat iedere dag aan den lijve. Toch wordt door de top van het verantwoordelijke ministerie van Financiën niet ingegrepen. Terwijl datzelfde departement door de verfoeilijke praktijken jaarlijks tientallen miljoenen dollars misloopt.

Twee telefoontjes op één dag, vlak achter elkaar. De eerste van douanebaas Auguste van Hamme, die we een dag eerder, samen met assistent Ruben Mendonça, uitgebreid spraken over corruptie. Of we hun feestje niet willen verknallen. Kunnen we niet wachten met publicatie? Want de douane viert binnenkort haar 145e verjaardag.
Van Hamme vertelt dat hij een filmdocumentaire heeft laten maken en die wordt straks op de televisie uitgezonden. “Een negatief artikel in Parbode is dan vervelend, u begrijpt dat toch?” Zeker begrijpen we dat. Maar die documentaire zal niet over de uitgebreide corruptie bij de douane gaan, begrijpen wij dat dan ook goed? De Surinaamse overheidsfilmpjes zijn toch ronduit propaganda, elkaar over de bol aaien, zonder ietsje zelfkritiek? Het tweede telefoontje was van onze onderzoeker op Zanderij met een heterdaadje: een douanier liet tegen vergoeding ‘verboden waar’ passeren, op weg naar de 100 procentscontrole op Schiphol.

Geroddel
Volgens Van Hamme zijn de verhalen over corruptie niets anders dan plat geroddel. Het is de mofokoranti, want niemand wil toch bij naam genoemd worden? Dan zal het wel onzin zijn, het is anoniem geklets van mensen die de douane een hak willen zetten. Maar zo simpel is het niet, want door de sterke greep van de douane op de importen, zijn zij juist zelf de veroorzaker van het geroddel. Wordt niet alles geïmporteerd in dit land en moet je dan de douane niet te vriend houden? Gekochte vriendschap weliswaar, overigens meestal graag betaald, want het is goedkoper dan de officiële tarieven.
Er is in de loop der jaren bij de Surinaamse douane een corrupt systeem ontstaan met veel winnaars. ‘Spelen is winnen!’ Er is maar één verliezer, de Surinaamse overheid. Of eigenlijk de arme Surinamer, want lanti loopt jaarlijks 45.000.000 USdollar mis (De Ware Tijd, 3 maart 2006). De economische schade van corruptie is groot. En dan gaat het niet om geld dat in zakken van corrupte ambtenaren verdwijnt. Dat hoeft geen economische schade op te leveren, zolang dat geld opnieuw in Suriname wordt uitgegeven.
De ongebruikelijke procedures zijn wèl schadelijk. Is smeergeld voor lokale zakenlui nog in te passen, internationale concerns worden afgeschrikt, want corruptie blijft strafbaar, ook gepleegd in het buitenland. Het worden ingewikkelde deals. Smeergeld kan niet per e-mail geregeld worden, dus je krijgt mistige telefoongesprekken. Daarbij ontbreken facturen. Dat valt alleen via creatief boekhouden te verdoezelen. En het opzettelijke getreuzel, het dwarsliggen totdat de importeur zich overgeeft, de arrogantie en de onzekerheid, doen investeerders afhaken.

Goud
De dure auto’s en grote huizen. Een douanier woont vaak in een prachtige villa, vier auto’s op het erf, een grote boot. En dit alles met een modaal salaris van pakweg 1.200 srd per maand. Zie het vele goud waarmee de gemiddelde douanier is behangen. Van Hamme is het ook opgevallen. Het afgelopen jaar heeft hij tien patserige douaniers onder de loep genomen, samen met de Belastingdienst.
Het is een toegestane, zelfs toegejuichte methode. Want Suriname heeft in 1994 een internationale conventie ondertekend. In ambtelijk proza: ‘dat een aanmerkelijke toename van de bezittingen van een openbare functionaris die deze niet kan verklaren met zijn wettig inkomen genoten gedurende de uitoefening van zijn ambt, als een misdrijf en als corruptie wordt aangemerkt’. Schoon waren ze, alle tien douaniers, niets gevonden! Auto’s stonden op een andere naam, partners verdienen zogenaamd veel, enzovoorts. Het is moeilijk te geloven. Is dat onderzoek onafhankelijk geweest?
Dat wil niet zeggen dat er helemaal niet wordt opgetreden. Van Hamme: “We kregen een brief van een mevrouw. Een douanier zou een paar honderd srd aan smeergeld bedongen hebben. Mevrouw is ziedend en meldt het ons. De douanier bekende en we hebben hem toen tot ’s middags drie uur de tijd gegeven dat geld naar de mevrouw terug te brengen. Ik heb daar zelf op toe gezien.”
Een disciplinaire straf bleef echter uit. Als er toch een komt, dan is deze uiterst mager. Op internet verklaart een onderzoeker: ‘De douane ambtenaren daar zijn een corrupte bende. Ik heb ooit eens een zaak onderzocht tegen een douanier en hij is betrapt met een container vol goederen die hij gezegeld had als lege container. De straf die hij kreeg was drie dagen werken zonder loon.’ Van Hamme zegt dat vorig jaar een douanier ontslagen is, dat dan weer wel. Deze had een container vol sigaretten onder een andere ladingbrief laten passeren.”

Problemen
Er zijn verhalen te over van douaneambtenaren die het niet zo nauw nemen met de regels. Een grote autohandelaar in Dagblad Suriname: ‘Je hebt bepaalde douaneambtenaren op de haven die zelf hun tarieven vaststellen wanneer auto’s ingeklaard moeten worden. Als je niet meewerkt en ‘iets’ aanbiedt, worden jouw stukken ‘per ongeluk verlegd’. Deze dingen spelen al jaren en niemand durft iets te zeggen, want op het moment dat je iets zegt, krijg je de grootste problemen.” Dat ‘aanbieden’ kan zo ver gaan dat van een groot transport twee wagens als privé aan douaniers werden gegeven, zo weet een lokale notaris.’
Een andere autohandelaar vertelt over concurrentievervalsing, waardoor hij zijn auto’s nauwelijks kwijt raakt. Zijn oplossing is simpel: “Stop met die inkoopfacturen en stop met de douaneschattingen. Werk alleen op basis van type en bouwjaar en koppel daaraan vaste invoertarieven, ongeacht getoonde factuur of de staat van de wagen.
“Corrupte landen zoals Sri Lanka en Thailand hebben dat systeem ingevoerd. Er zijn handboeken van gemaakt, die bestaan nota bene al. Je past hooguit de tarieven aan voor Suriname. Hiermee staat de corrupte douanier buitenspel, er valt niet meer te sjoemelen, want hoe kan nu een auto van 15.000 USdollar ingevoerd worden met een waarde van 4.000 USdollar? Omdat de douanier omgekocht is! Zo staan die wagens te koop voor prijzen waar ik ze nog niet voor kan inkopen. Vrijwel iedere autohandelaar doet hier aan mee. Zo niet, dan kan je beter stoppen. De inklaarders komen zelfs ongevraagd naar ons bedrijf toe, omdat ze weten dat de nood hoog is. Ze regelen het graag voor je, het zijn de ‘makelaars van de corruptie’ geworden.”
Voor Van Hamme blijkt dit een aantrekkelijke redenering. Hij benadrukt steeds dat douaniers, behalve in Albina en Nickerie, niet met geld in aanraking komen, dus hoe kunnen ze dan corrupt zijn? “U moet niet bij de douane maar bij de inklaarders zijn”, zegt hij. Dat klopt, maar deze mensen zijn niets meer dan bemiddelaars, die hun percentage opstrijken. Hoe centraal de douaniers zijn, blijkt uit het feit dat zij hun vaste importeurs meenemen als ze van post moeten rouleren.

Papiertje
Heeft een beetje supermarkt tegenwoordig scanapparaten, de douane werkt liever ouderwets met papier. Dat heeft zo zijn voordelen. “Bij het invoeren van mijn zending moest ik een flink bedrag betalen. Dat werd op een los papiertje geschreven, zonder doorslag of carbonpapier”, zegt een verbaasde ondernemer. “Er lag een hele stapel, ook de mensen voor en na mij kregen als enig betaalbewijs een vodje papier. Ik kom daar vaak, soms liggen de officiële papieren er, soms niet. Ik vermoed dat het te maken heeft met de douanier die dienst heeft.”
Corrupte douaniers staan onderaan de criminele ladder, want het is stelen uit oma’s spaarpot (overheidsgeld, onder meer voor ouderenzorg). Geeft een roofoverval op klaarlichte dag een zekere status,’s nachts op de Oost-Westverbinding is dat al minder, maar smeergeld afdwingen op het eigen douaneterrein is voor een crimineel zelfs minderwaardig. In China worden corrupte ambtenaren op een open laadbak door de stad gereden om in een stadion een nekschot te ondergaan.
Een bizarre demonstratie van Chinese staatsmacht. Dat is heel wat anders dan het ontspannen sfeertje in Suriname. Er staan verrassend weinig douaniers voor de rechter, waarschijnlijk omdat ze belastende informatie hebben, tot in de top van de samenleving. Kenneth Sijp is weliswaar veroordeeld, maar dat ging niet om corruptie. Hij had ruim honderd kilo cocaïne in een houtcontainer richting Frankrijk verstopt.

Genootschap
De douane is een onaantastbaar Geheim Genootschap, waarvan de leden geen buitenstaander aan de top benoemen, iemand die je het subtiele systeem nog uit moet leggen. Men zoekt juist iemand die het systeem in stand houdt. Het is geen wonder dat Van Hamme, wellicht onkreukbaar en sympathiek, vrijwel zijn hele leven bij de douane heeft gewerkt en langzaam is opgeklommen. Opmerkelijk dat zelfs hij toegeeft dat het beter is leidinggevenden van buiten te benoemen, hoewel dat vóór zijn benoeming overtuigender had geklonken.
In een Geheim Genootschap heerst zwijgplicht, in ieders belang, vandaar dat de douanebaas critici kan uitdagen: “Als hij (douanebondvoorzitter Chin a Loi, JH) bewijzen van corruptie heeft, moet hij die deponeren bij het Openbaar Ministerie. Elke burger heeft, als hij weet heeft van zaken die tegen de wet indruisen, de plicht deze aan de justitiële autoriteiten door te geven. Als hij die zaken voor zichzelf houdt, is hij passief medeplichtig.” Zo sterk voelt Van Hamme zich in Dagblad Suriname. Hij wordt hierin gesteund door minister Hildenberg van Financiën: “De regering heeft vooralsnog geen aanleiding om stappen te ondernemen tegen de
douanetop op basis van beschuldigingen die niet hard gemaakt kunnen worden.”
Dergelijke uitlatingen zullen ongetwijfeld op de lachspieren van ondernemers werken. Die weten wel beter. Begin te importeren en de kans is groot dat je een hebberige douaneambtenaar op je pad tegenkomt. Een bekende ondernemer maakt het mee sinds hij handelswaar uit het buitenland ontvangt: “Ik voerde voor de eerste keer honderd oude bromfietsen in. Noem het maar zo, want ik wil geen gedonder. Moest ik 19.000 srd aan de douane betalen. Maar het kon ook voor 10.000 srd, maar dan moest 9.000 buiten de bon. Tja, dat heb ik natuurlijk niet gedaan. Nu achteraf begrijp ik dat ik had moeten onderhandelen, dus dat het voor minder had gekund.”

Verdeelsleutel
Een moeilijke vraag is in hoeverre de hogere klasse in Suriname profiteert. Organisaties regelen meestal dat een hogere in rang meer verdient dan een lagere. Volgens een Surinaamse belastingconsulent gaat het tot de hoge niveaus, zoals telefoontjes dat een container doorgelaten moet worden. Zeer goed mogelijk, omdat veel containers vooraf, op basis van de papierboel, een groene sticker krijgen en dat slechts vier van de honderd containers grondig worden gecontroleerd. Er wordt vaker van bovenaf druk uitgeoefend. Teveel aandacht voor Chinese containers leidde tot een protest van hun ambassade, geeft Van Hamme toe.
Een informant suggereert een intern verdeelsysteem, zoals met fooien in de horeca. En dan niet 1 op 1, maar een verdeelsleutel van 5-3-1 werd genoemd. Zoals de buitenlandse ondernemer die 10.000 euro smeergeld moest betalen, dat door de hiërarchie omhoog verdeeld zou worden. Deze ondernemer is maar in een ander land begonnen. Ook verpachten van smeergelden behoort tot de mogelijkheden. De douanier moet in dat geval pacht aan zijn meerderen afdragen voor zijn gedoogde handel.
Toch is het meest waarschijnlijk dat kleine deals door het lagere kader worden gedaan en de grotere deals door het hogere. Velen zijn chantabel of kunnen overgeplaatst worden, dan werk je wel mee. Topdeals schijnen overigens vooral in Nickerie plaats te vinden. Volle containers die zogenaamd transit, dus belastingvrij, naar Guyana gaan, maar dezelfde dag terugrijden naar Paramaribo.

Corruptiewet
Suriname staat op de 72e plaats van de corruptieladder van Transparency International, een internationale corruptiebestrijder. ‘Corruption ruins lives, fight back’ staat op de website. In Suriname wordt het probleem niet door de huidige leiders aangepakt en het zal zeker niet aangepakt worden door de oude garde die warmloopt voor de volgende vijf jaar regeermacht. Terwijl het bestrijden van corruptie gemakkelijk is met administratief heldere systemen, barcodes, steekproeven, lokdeals, telefoontaps, banktegoeden plukken, ontslag en strafrecht. En meer douaniers, op dat punt heeft Van Hamme gelijk.
De Surinaamse politiek houdt het bij symbolische maatregelen. Dan weer komen experts uit Nederland, Canada of Groot-Brittannië, maar het haalt niets uit. Dan weer moet een corruptiewet gemaakt worden, dus opnieuw jaren de schijn ophouden, terwijl corruptie al lang strafbaar is.
Dit voorjaar kunnen in de haven complete containers gescand worden, maar dat haalt weinig uit zolang douaniers zelf niet gescand worden. Zo blijft het Geheime Genootschap bestaan, als onderdeel van de Surinaamse plutocratie, waarbij de rijken elkaar de bal toespelen en jaarlijks 45 miljoen USdollar opsouperen.

0

Gedeeld