Counani, het vierde Guiana – Parbode Sneak Peek

Suriname, Guyana, Frans-Guyana, er zijn toch maar drie Guiana’s? Wat is dan het vierde? Of reken je Brazilië, Venezuela en Colombia mee, die ook een deel van het Guianaschild omvatten? Dan kom je op zes, en dan moet ik zeggen: het zevende Guiana: Counani. Dat land heeft echt bestaan, in de negentiende eeuw, en omvatte ongeveer de huidige Braziliaanse deelstaat Amapá dat ten oosten van Frans-Guyana ligt, en volgens de Franse ontdekkingsreiziger Henri Coudreau zelfs de hele zuidkant van het Guianaschild. Hij had er jaren rondgereisd.

Tekst Salomon Kroonenberg

Jules Gros, een gepensioneerde notarisklerk, geograaf en schrijver uit het dorp Vanves, nu een Parijse buitenwijk, wil nu wel eens zelf president worden. Het is 1886, hij is zesenvijftig, een imposante verschijning met zijn vrome gezicht, lange slechtgekamde haar, zijn volle baard en zijn forse postuur, ingesnoerd in een driedelig pak met zijn horloge aan een gouden kettinkje in zijn vestzakje. Hij is vaste gast in de kleine Parijse cafés en morsige eetgelegenheden, en staat model voor het smoezelige Europa met zijn hoge hoeden, snorbeschermers, sokophouders en gesteven boordjes. Hij heeft in zijn studeerkamer al tientallen onleesbare boeken bijeengeplunderd uit reisverhalen van beroemde ontdekkingsreizigers. Maar hij krijgt er genoeg van te schrijven hoe anderen zich verlustigden in paradijzen met palmen en lianen, meetrokken met wilde volken en avontuurlijke veroveringen deden. Hij kan het al niet verkroppen dat de Pruisen zich meester hebben gemaakt van de Elzas en Lotharingen, en droomt van een groot Frankrijk dat zich tot ver buiten de grenzen van Europa uitstrekt.

Het is een prachtig portret dat de Franse schrijver en historicus Bruno Fuligni van hem schildert in zijn boekje Les constituants de l’Eldorado ou la République du Counani (De grondleggers van Eldorado of de Republiek Counani), waarop dit verhaal grotendeels gebaseerd is. Het is een boekje in A5-formaat dat in 1997 verscheen, maar met een negentiende-eeuwse uitstraling. Ik moest het zelfs eerst opensnijden, zoals dat vroeger gewoon was. Zodoende ben ik de eerste die dit exemplaar leest, al heb ik het antiquarisch gekocht. Als compensatie lees ik Un rêve oublié entre Guyane et Brésil: la république de Counani (Een vergeten droom tussen Frans-Guyana en Brazilië, 2016) van de Frans-Guyanese historicus Odon Abbal dan maar als e-boek.

Goed beschouwd is Jules Gros een imbeciel, zegt Fuligni, een visionaire imbeciel, een veroveraar en profeet, die gelooft in de vooruitgang omdat hij zichzélf de vooruitgang waant. Hij vindt spoedig een rol voor zijn ambities.

De grens tussen (Portugees) Brazilië en Frans-Guyana was bij de vrede van Utrecht van 1713 vastgelegd als de Vicente-Pinzónrivier, genoemd naar de ontdekker van Brazilië in 1500. Maar niemand weet in de negentiende eeuw welke rivier daarmee bedoeld wordt. Volgens de Brazilianen is het de Oyapock, de huidige grensrivier, maar volgens de Fransen is het de Araguari, die veel zuidelijker ligt. Maar niemand bekommert zich in die tijd erg om het gebied tussen die twee rivieren. De Fransen noemen het Le Contesté, het omstreden gebied. Eind negentiende eeuw is het een soort vrijhaven voor gevluchte dwangarbeiders uit het bagno, gevluchte marrons uit de Braziliaanse plantages, handelaren van allerlei snit en de oorspronkelijke inheemse bewoners. De leiding heeft de legendarische Trajane Supriane Binte (voor de Brazilianen Trajano Superiano Benitez), een gevluchte slaafgemaakte uit Brazilië, met littekens van zweepslagen op zijn lichaam. Hij heeft in de kustplaats Counani, een door de jezuïeten gestichte nederzetting, een mooi paleis in creoolse stijl voor zichzelf laten bouwen, met uit Europa geïmporteerde petroleumlampen en de Franse vlag in top. ‘Ik ben Braziliaan van geboorte, maar Fransman van hart, want in Frankrijk is iedereen vrij’, is zijn motto. Onder zijn leiding heeft Counani een zekere welvaart verkregen. In feite is hij de eerste, ongekroonde, president van het land. Maar er heerst steeds spanning tussen de pro-Franse en pro-Braziliaanse burgers.

Onafhankelijke republiek

Dan wordt het paleis overvallen door een bende Braziliaanse bandieten, Trajane probeert te vluchten maar wordt gevangengezet, en de anarchie is compleet. Er is er een die een oplossing weet. De louche Zwitserse horlogemaker en goudzoeker Paul Quartier, die al een aantal jaren in Counani woont, zegt: Counani moet een onafhankelijke republiek worden.

Lees dit artikel verder in het augustusnummer van Parbode. Nu ook een digitaal abonnement mogelijk

0

Gedeeld