Met zijn omstreden presidentschap verwierf Desi Bouterse immuniteit. Den Haag trok het arrestatiebevel vanwege zijn drugsveroordeling in. Bouterse hoefde niet meer in het geheim korte reisjes naar Guyana en Trinidad te maken. Hij kon vrijelijk reizen naar Caracas, Malabo, Havanna en Beijing. Met zijn zelfamnestiewet à la Pinochet riep hij een halt toe aan het 8 decemberstrafproces. Tegen zijn verkiezingsbelofte in, heeft hij aangekondigd een tweede ambtstermijn te ambiëren. Verlies van de immuniteit en het weer kwetsbaarder worden voor strafvervolging vanwege de moorden van 8 december 1982, is voor Bouterse een zeer onaantrekkelijk vooruitzicht. Een presidentschap tot de dood lonkt als panacee tegen de demonen van het recht.
Wiedergutmachung?
Bouterse is verantwoordelijk voor het, in 1980, in samenzwering met een buitenlandse militaire missie, bloedig omverwerpen van een gekozen regering en democratische rechtsorde. Ook onder de grondwet van 1987 was hij verantwoordelijk voor een staatsgreep, de ‘telefooncoup’ van 1990. Zijn dictatuur heeft zich schuldig gemaakt aan systematische politieke vervolging, schendingen van de mensenrechten, folteringen en massamoorden. Internationale rechtsdeskundigen hebben geconcludeerd dat zijn dictatuur zich schuldig heeft gemaakt aan misdrijven tegen de menselijkheid. Het aantal dodelijke slachtoffers van Bouterses dictatuur was verhoudingsgewijs hoger dan die van de Braziliaanse militaire dictatuur, die veel langer duurde. Naar latere verslagen van de Rekenkamer hebben de leiders van de dictatuur zich stelselmatig schuldig gemaakt aan zelfverrijking ten koste van de publieke middelen. De morele schuld van Bouterse aan de Surinaamse en wereldgemeenschap, was en is dan ook dusdanig groot, dat een strafrechtelijke respons onontkoombaar is. Bouterse en zijn NDP leven echter in ontkenning en hebben gekozen voor de counterfactual strategie om met politieke macht te trachten moreel gezag te herwinnen. Die rehabilitatiestrategie kent drie pijlers. Ten eerste de mix van een persoonlijkheidscultus en het megacliëntelisme. De figuur van de ‘volkspresident’ communiceert in zijn eigen programma Bakana Tori rechtstreeks met ‘het volk’, bij het tegelijkertijd stelselmatig niet of onvoldoende verantwoording afleggen in de Nationale Assemblee. De mythe van onaantastbaarheid en superioriteit wordt gevoed, door parlementair debat en kritische journalistieke bevraging te vermijden. Op kosten van de belastingbetaler wordt vervolgens de indruk gewekt dat de ‘volkspresident’ ervoor kan zorgen dat je een woning krijgt, of een baan, of grond, of meer geld. Op grote schaal worden loyalisten beloond met lucratieve adviseurschappen, ambassadeposten, ministerschappen, overheidsfuncties, onderhandse gunningen, hout- en goudconcessies, grond, reizen en andere emolumenten. Zonder deugdelijke financiële onderbouwing wordt met sociale programma’s getracht armere delen van de bevolking te binden en politiek afhankelijk te maken. Terwijl ook de antieke brood-enspelentactiek, waarbij kostbare shows à la Carifesta, podia voor het populaire gedoe van de ijdele president moeten leveren. En Bouterse zou geen Bouterse zijn als aan het gepaai en de propaganda, via het Bureau Nationale Veiligheid en de Counter Terrorism Unit (CTU) niet het ingrediënt van partijpolitieke intimidatie wordt toegevoegd. De tweede pijler van de rehabilitatie strategie bestaat uit het mobiliseren van buitenlands geleend gezag. De vele buitenlandse reizen van de president en zijn entourage, tot ergernis van de SLM-passagiers, die telkens plots hun reis gecanceld zagen, staan symbool voor die strategie. Voor Suriname leverde dat doorgaans niets tastbaars op. Wat het wel opleverde, waren plaatjes voor de propagandadienst, die ongetwijfeld in verkiezingstijd weer extra zullen opduiken. De president met de paus, de president met Seedorf, de president zingt met Wyclef, de president met Chavez enzovoorts. De roulerende voorzitterschappen van Caricom en Unasur, die de president in de schoot geworpen kreeg, werden door ‘Limbo’ – de megafoon van de president – uitgelegd als voorbeelden van ‘erkenning’ van president Bouterse. Ten derde is onhandig getracht iets aan ‘wiedergutmachung’ richting de nabestaanden te doen. Rond het aantreden van de president, die beloofd had de hand aan allen te reiken, kondigde de ‘staatsbisschop’ Steve Meye aan dat president Bouterse publiekelijk, in een speciale plechtigheid, zijn excuses aan de nabestaanden van de slachtoffers van het militaire bewind, zou aanbieden. Een zoon van een enkele vervolgde van de dictatuur, kreeg een hoge functie toebedeeld. De strategie voor rehabilitatie zou natuurlijk welvaren bij een stemming van ‘nationale verzoening’.
Boemerang
Vooral in de beginfase van Bouterses presidentschap raakten sommige, ook buitenlandse, journalisten in de ban van de officiële propaganda. Er werd bericht dat Bouterse zonder problemen door de Caricom werd aanvaard en dat Surinamers het verleden leken te zijn vergeten. Bouterse zou veranderd zijn en charismatisch en populair optreden. Bovendien zouden grootse plannen, van brede wegen tot een haven en nieuwe bruggen, in aantocht zijn. Maar de strategie van zo groot mogelijke nationale en internationale exposure, om ‘acceptatie’ en ‘erkenning’ te suggereren en te demonstreren, werkte uiteindelijk als een boemerang. Het was een kwestie van tijd voordat de schaduwzijden en demonen van verleden en omgeving van Bouterse het energiek opgetuigd presidentieel alter ego van elke geloofwaardigheid zouden beroven. Was hij in 2010 verstandiger geweest, en schuldbewust en met zelfinzicht in de luwte gebleven, dan hadden die schaduwzijden en demonen nooit zo een wereldwijde en rampzalige impact voor zijn publieke imago gehad. Maar juist het presidentschap, waaraan hij morele rehabilitatie hoopte te ontlenen, werd publicitair zijn strop. Wat het finest moment van president Bouterse moest worden, het aantreden als roulerend voorzitter van Unasur, de Unie van Zuid Amerikaanse Naties, werd tot een nachtmerrie van schande en schaamte. Met de arrestatie en gevangenneming van zijn zoon en (voormalig?) CTU-topman Dino Bouterse, door de Amerikaanse drugsbestrijdingsdienst DEA, raakte niet alleen het Surinaamse presidentschap, maar ook het Unasurvoorzitterschap in de regionale en internationale media geassocieerd met drugshandel en georganiseerde criminaliteit. Niet op de laatste plaats vanwege de informatiecumulatie met de drugsveroordeling van Desi Bouterse zelf, zijn contacten met de veroordeelde Guyanese drugsbaron Roger Khan en andere associaties met de georganiseerde misdaad. De Unasur vergadering in Paramaribo moest door de paniek worden uitgesteld. Volgens de Braziliaanse televisieomroep O Globo, kreeg Bouterse van de Braziliaanse president en andere Zuid-Amerikaanse staatshoofden de dringende en dwingende opdracht wat aan zijn problemen te doen, opdat de naam van Unasur niet verder wordt beschadigd. Dat Bouterse de mislukking van zijn pose als regionaal en internationaal erkend staatsman besefte, bleek uit het feit dat hij, anders dan de jaren daarvoor, de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties vermeed, zogenaamd omdat hij druk bezig was met de voorbereiding van zijn Jaarrede. Dat hij om binnenlandse redenen verzuimde de 68ste Algemene Vergadering te bezoeken, was ongeloofwaardig omdat hij juist deze vergadering mede als Unasur-voorzitter zou toespreken. Ook de andere twee pijlers van de rehabilitatiestrategie werden ondermijnd. De zelfamnestiewet van 2012 deed alle illusies over ‘wiedergutmachung’ verdampen. Temeer daar Bouterse en zijn ‘bisschop’ op hun massameeting op het Onafhankelijkheidsplein, de nabestaanden en andere demonstranten tegen de amnestiewet van 2012, uitmaakten voor ‘volksvijanden’ en ‘staatsvijanden’. Het megacliëntelisme en de ‘volkspresident’ raakten tot slot in diskrediet door het financieel-bestuurlijke debacle, waardoor de overheid op vele fronten niet meer aan haar betalingsverplichtingen kon voldoen. Verspilling en corruptie hadden de overheidsfinanciën overhoop gegooid, de monetaire reserves doen afnemen en de staatsschuld doen groeien. De pogingen van de president (NDP) door een vernederend ontslag van minister Adelien Wijnerman (NDP) van Financiën alle schuld in haar schoenen te schuiven, mislukten. Op Radio ABC zei Armand van der San treffend dat Bouterse al meer dan drie decennia systematisch zijn verantwoordelijkheid ontloopt door de schuld in de schoenen van anderen te schuiven.
Illusie
De rehabilitatiestrategie is mislukt, alle feiten wijzen daarop. Toch zet de president en zijn jaknikkende en meeprofiterende entourage die door. Met illusies als pijnstiller worden de effecten van de tegenvallende resultaten te lijf gegaan. De illusie overal mee weg te kunnen komen. De illusie de slimste en sterkste te zijn. De illusie superieur aan anderen te zijn. De illusie de geschiedenis het zwijgen te kunnen opleggen. De illusie met angst, propaganda en omkoping de waarheid te kunnen verslaan. De illusie door controle van de ruimte (het grondgebied Suriname), ook de tijd de baas te kunnen zijn. De illusie dat geweld superieur is aan recht.
Nu populair
