Decennia lang vormden inheemse dorpen in het zuiden hetbastion van de Amerikaanse zendelingenorganisaties. Het Woord verkondigen aan‘wilden’ had tot gevolg dat deze een groot deel van hun cultuur verloren.Tradities verdwenen, terwijl (volgens de kerk bijgelovige) praktijken enrituelen absoluut werden verboden. Een halve eeuw later vindt er eenontwikkeling plaats die op een indirecte manier van enorm belang kan zijn inhet voortbestaan van de mensheid: de terugkeer van sjamanen. Het AmazoneConservation Team (ACT) biedt daarbij de helpende hand. Verslag van een Krutufu Sabiman, een vijfdaagse bijeenkomst van sjamanen uit Colombia, Brazilië enCanada op Kwamalasamutu.
Er zijn landendie zich er weinig druk om maken, maar wereldleiders schreeuwen al jaren om eenschone aarde. De toename van de wereldbevolking, en daarmee demilieuvervuiling, legt een grote druk op de laatste gezonde resten van moederaarde:
detropische regenbossen. Wetenschappers zijn erachter gekomen dat inheemsen doorhun leefwijze het natuurgebied in evenwicht houden. ACT president, MarkPlotkin, is er duidelijk over: “Geen indianen, betekent géén bos meer!”
Plotkinbezoekt Suriname al vanaf 1977. Voor zijn studie en werk als botanicus zocht de Amerikaan regelmatig zijn heil op plaatsen als Voltzberg en Brownsberg. Totdathij in 1982 onvoorzien op Kwamalasamutu terechtkwam en kennis maakte met deTrio’s. “Ik wilde de avondklok en de militaire toestand ontvluchten, maar ikkon het land niet uit en dacht toen van: ‘Weet je wat, ik ga via de zuidgrensweg naar Brazilië, want ik spreek toch Portugees.’”
Debotanicus bleef echter steken op Kwamalasamutu bij -zoals hij zelf zegt- zijnnieuwe vrienden. In de jaren daarna zou hij vaker vertoeven onder de Trio’s.Zijn geschreven en verfilmde werken kregen verschillende nominaties, maar zijnbestseller ‘In de Leer bij de Sjamanen, een botanicus op zoek naar nieuwemedicijnen in de Amazone’ is ongetwijfeld het bekendst. En omdat de kennis ende leefwijze van de plaatselijke bewoners ook voor zijn studie dient te wordenbeschreven, stelt Plotkin zich liever voor als een etnobotanicus(volkerenplantkundige). “Deze mensen bestrijden niet alleen de verschijnselenmaar doen ook aan preventieve genezing door spiritueel bezig te zijn, hunculturele dans te houden en bittere planten te gebruiken. Wat voor de westersemedische wereld een raadsel is, daar kunnen sjamanen met hun holistischebenadering een antwoord op geven” zegt de wetenschapper. “En in sommigegevallen gebeuren de behandelingen ook een andere aanpak.” Plotkin noemtdaarbij de catsclaw plant die de Trio’s gebruiken bij de bestrijding vankanker. “In Duitsland heeft een onderzoek uitgewezen dat de catsclaw niet dekwaadaardige cellen bestrijdt, maar de witte bloedcellen versterkt. Het lichaamwordt dus sterker gemaakt om zelf de kankercellen te bestrijden.”
Inganos
Net zoalsPlotkin haalden andere milieuactivisten en wetenschappers nauwe vriendschaps-en relatiebanden aan met inheemse volkeren waarmee ze samenwerkten. De behoefteontstond voor het oprichten van een nieuwe organisatie. Oprichter en executivedirector, Liliana Madrigal, praat er anekdotisch over: “Mark en ik deden eenproject bij de Inganos in Colombia dat gefinancierd werd door ConservationInternational. Het project liep af maar de Inganos wilden persé verdersamenwerken met Mark. Conservation International weigerde echter om een nieuwproject te financieren; ze wilden het zelf uitvoeren maar de Inganos voelden erniet voor. Toen werden we een tijd daarna benaderd door een andere donor die ervanhad gehoord en die wel bereid was geld te geven. Mark twijfelde nog, maar nadatik een Yagé ceremonie van Luciano onderging, zei ik tegen Mark: ‘Kom, laten weeen eigen organisatie beginnen, met deze donor’”.
Vijf jaarna de start, in 2005, werd de eerste ACT kliniek in Kwamalasamutu geopend. Maarkan traditie samengaan met moderne techniek? Soms wel, zegt ACT. Zij bewarenreeds klaargemaakte kruidenmedicijnen in een met zonneenergie gekoelde ruimte.Haast maken voor een patiënt om naar de juiste planten te zoeken in het bos,hoeft dus niet meer voor de ACT sjamanen. In de traditionele kliniek wordendorpbewoners net zoals op de poli van de Medische Zending kosteloos behandeld.Tussen de twee klinieken is er eerder sprake van een samenwerking dan van tegenwerking:wiebij de een geen genezing kan vinden, wordt doorverwezen naar de ander. Naasteen kliniek staat er ook de Okojija ACT school -vernoemd naar de pyaiman met demeeste kennis- waarin schoolkinderen tweemaal per week les krijgen inkunstnijverheid, muziek en planten die een geneeskrachtige werking hebben.
Krutu
Sjamanen in de Amerika’s stonden met de komst van de blanken en het Christendom lange tijd voor twee keuzen: ophouden met hun praktijk of weggaanuit het dorp. De situatie is nu veranderd. Ingano sjamaan Luciano, die destijdshad moeten vluchten, is door Prins Bernhard persoonlijk onderscheiden met dePrins Bernhard Conservation-award voor zijn inzet om het behoud van en deerkenning voor de Ingano traditie en cultuur. Nu doen zelfs voorgangers mee aande Yagé ceremonieën. Bij de Trio’s op Kwamalasamutu wordt men zich door hettoegenomen contact met de buitenwereld, meer en meer bewust van de waarde vande eigen cultuur en traditie, en daarmee van de identiteit. Ook het heengaanvan oude pyaimannen in de laatste tien jaren maakt de Trio bewust van het feitdat de eeuwenoude kennis daarmee van de aarde in verdwijnt; zolang men dekennis niet uitoefent en overdraagt.
Op de eerste avond van de bijeenkomst wordt een dans gehouden voor debuitenlandse gasten. De belangstelling vanuit de lokale bevolking is groot; dedag voor vertrek verzoekt men zelfs om een herhaling. Directeur ACT Suriname,Gwendolyn Smith, toont haar verbazing: “Dit zou tien jaar terug niet mogelijkgeweest zijn. Het werd allemaal verboden vroeger!”
Hoewel het oog anders doet geloven, mag de andere realiteit over hetbezoek van de sjamanen niet ongemerkt blijven: “Zulke activiteiten zijn goed ommeer over andere inheemse culturen te weten, maar je moet je realiseren dat eendeel van het dorp er niet van houdt. Die moeten niets hebben van al diespirituele figuren”, vertelt een dorpbewoner die liever anoniem wenst teblijven. Plotkin denkt er anders over: “Dit is geen ACT show, iedereen komthier als broeders om te leren. De plantenmeester, de tabakmeester, despirituele meester, allen hebben hun eigen manier van behandelen die werkt.Belangrijk is dat jullie je cultuur en natuur hebben.” “No dresiman, nocultuur. No ingi, no busi!”
Gastheer van de krutu, pyaiman Amashina: “Ik was in het begin bang voorhem. Ik dacht van: ‘wat moet deze witte man van mij, wat wil hij van mijweten?’ Nu zijn we al 25 jaar vrienden en we leren van elkaar, maar vanaf ikhem ken, heeft hij mij altijd aangemoedigd om verder te leren. Nu ben blij datik dat heb gedaan.”
Grondrechten
Met de terugkeer van de sjamanen en zijn leerlingen – inheemse vrouwen,die hun eigen medicijnen kennen, worden daarbij niet overgeslagen – komt nietalleen de cultuur en medicinale kennis terug, maar worden ook de bewakers vanhet Amazone regenwoud weer actief.
“If wi taki dresi dan wi taki busi. If wi taki busi dan wi taki culturunanga wroko makandra”, zegt Plotkin in zijn presentatie tijdens de krutu. DeACT voorman laat aan de aanwezigen van het dorp satellietfoto’s zien van deAmazone: waar indianen wonen is er veel bos, waar blanken wonen neemt dekaalkap met de jaren toe. Mijnbouw, olie, landbouw en houtkap zijn economischeactiviteiten waaraan inheemse gemeenschappen steeds meer gebieden verliezen.Goudzoekers vormen daarbij de grootste bedreiging. Om zich te beschermen tegende oprukkende dreiging is het nodig dat de inheemse gemeenschappen aanspraakmaken op hun gronden. In de meeste gevallen zijn regeringen geneigd een beperktaantal hectares te geven. Maar hoe geeft men aan hoe groot het woongebied moetzijn? Door landkaarten te maken; inheemsen leren daarbij hoe ze op het veld enmet de GPS te werk moeten gaan. Eenmaal op kaart, met daarbij de namen vanplaatsen en rivieren die een historische, culturele en spirituele betekenishebben voor de inheemse stam, kan men daarmee aantonen hoe groot het leefgebiedhoort te zijn. In Colombia werd het verzoek om erkenning van de grondrechtenvoor de inheemse bevolking – een paar duizend indianen – jarenlang genegeerd.Eén van de gevolgen is dat de uitgeroepen guerrillabewegingen zich de bosseneigen maakten.
“ACT maakt de kaarten niet voor jullie, dat zullen jullie moeten doen”,zegt Plotkin verder. “Jullie moeten besluiten wat er op de kaart komt te staan:vindplaatsen van goud of jullie spirituele heiligdommen en verblijfplaatsen vanvoorouders.”
|
Amazone Conservation Team
Kwamalasamutu werd in 1978 gesticht nadat de inwoners van Alalaparu door uitputting van de jacht- en kostgronden bovenwaarts de rivier verhuisden. Het grootste inheemse dorp in het zuiden is een verzameling van indianenstammen, waarbij de Trio’s de grote meerderheid vormen. Enkele jaren terug is men tot de ontdekking gekomen dat de plaats al eeuwen geleden bewoond werd door de voorouders. Door oorlogen, voedseltekort en veiligheid is dit dorp eind 1700 uiteengevallen. De Trio’s vestigden zich toen meer benedenwaarts van rivieren zoals de Tapanahony, maar door de komst van blanken en marrons, die behalve handel ook vele ziekten brachten, trokken grote delen zich weer terug naar het zuiden. In 1940 gaf de regering toestemming aan de Amerikaanse Zendelingenorganisatie, ‘Door to Life Gospel Mission’, om onder de Trio’s te werken. Door de zorg, aandacht, onderwijs- en medische voorzieningen kwamen de Trio’s terug. Ze kregen een beter leven, maar werden ook afhankelijker. In 1962 schreven twee Engelse antropologen al rapporten aan de overheid over de impact van de zendelingenmissies die een bedreiging betekenden voor de inheemse cultuur en identiteit.
|
Nu populair
