Suïcide. Een toenemende doodsoorzaak in Suriname. Het doodzwijgen schept slechts de illusie van een kleiner wordend probleem. Hoog tijd voor echte oplossingen, pleiten cultuurfilosoof Jef Crab en arts Asha Mungra. Twee visies vanuit dezelfde conclusie. “Er is iets goed mis met de maatschappij.”
Geen werk, geen geld, geen liefde, geen communicatie en geen hoop op een betere toekomst. Voor sommigen redenen om de hand aan zichzelf te slaan. De muzikant die geneeskunde moet studeren, het vrije meisje dat moet trouwen, de vader die zijn baan verliest en de jongen die homoseksueel is, maar met niemand erover kan praten. Zelfmoord is een gecompliceerde zaak, waarin meerdere factoren een rol spelen. De druk vanuit de samenleving of cultuur is voor sommigen fataal. Mensen die daadwerkelijk hun hart willen volgen om gelukkig te zijn, moeten zichzelf losbreken van die druk van de maatschappij of hun cultuur. Het antwoord ligt voor de hand, maar is enkel door een goede visie en aangepast beleid te vinden. In de samenleving heerst de discussie of de media aandacht aan zelfmoord moeten schenken of juist niet. Doodzwijgen schept de illusie van een kleiner wordend probleem, maar lost niets op, blijkt intussen. Mensen blijven zichzelf van de brug gooien, ophangen en vergiftigen met pesticiden. Hoog tijd weer wat licht op te werpen, door op zoek te gaan naar echte oplossingen. Maar dan moeten we ook de daadwerkelijke oorzaken onder ogen willen zien. “Als er een moord is gepleegd, vindt iedereen het fijn dat de moordenaar wordt aangehouden. Maar hoe zit dat met mensen die zichzelf vermoorden? Wie kunnen we hier verantwoordelijk voor stellen?” werpt Asha Mungra, huisarts en voorzitter van de Unie van Surinaamse Vrouwen, retorisch op. Mungra ziet het toenemend aantal zelfdodingen als een graadmeter voor de ernst van de geestelijke gezondheid van de samenleving. “Er is iets goed mis met de maatschappij”, zegt ze stellig. Het waterig worden van haar ogen verraadt hoezeer het onderwerp haar raakt. In de uitoefening van haar beroep als huisarts komt ze regelmatig met patiënten in aanraking die met zelfmoordgedachten worstelen. Ze wil helpen, maar zonder een beter georganiseerde gezondheidszorg kan ze als eenling niets doen. Mungra verdiept zich ondertussen al zeven jaar in het onderwerp en maakte als voorzitter van de Unie van Surinaamse Vrouwen drie documentaires om suïcide aan de kaak te stellen. Daar bleef het echter niet bij. In september schreef ze een brief aan de president met de vraag een presidentiële commissie inzake suïcide in te stellen. Deze commissie zou gezamenlijk met verschillende deskundigen nationale strategieën moeten ontwikkelen en deze vertalen naar concrete acties.
Kortzichtig
Jef Crab, oprichter van E.A.S.T. Institute (Energetic Awareness, Sensitivity & Transformation), is het met Mungra eens dat zelfmoorden een belangrijk signaal aan de samenleving geven. “Iedereen die de persoon zelf de schuld geeft door hem als stomkop af te schilderen, is zeer kortzichtig. Het zit in de natuur van de mens te overleven, dus de omstandigheden moeten wel zeer slecht zijn om iemand tot zelfdoding te drijven. Vaak zijn het zeer briljante mensen”, vertelt Crab. Het huidige sociaal-economische model zorgt er volgens hem voor dat mensen niet hun authentieke zelf kunnen zijn. En personen die zichzelf niet hebben ontplooid, en dus niet weten wat ze de samenleving te bieden hebben, zijn vaak ongelukkig: ze missen iets. De kans om crimineel te worden, psychische ziekten te krijgen of zelfmoord te plegen, is bij hen aanzienlijk groter dan bij hen die zichzelf kennen. Een samenlevingsmodel waarin deze problemen vrijwel niet voorkomen, is volgens Crab de egalitaire samenleving, zoals die nog bestaat in het binnenland. Deze is gebaseerd op gelijkwaardigheid, waarbij het verschil tussen hoge en lage inkomens klein is. Hij baseert zijn conclusie op onderzoeksresultaten uit de antropologie: “Hoe kleiner het verschil tussen de inkomens, des te minder zelfdodingen.” Volgens Crab zou iedere regering een volksreferendum kunnen houden om hiervoor een norm te bepalen. “Iedere natie moet hierbij naar haar eigen omstandigheden kijken en bepalen hoeveel keer meer het salaris van de president mag zijn in vergelijking met het laagste inkomen.”
Jong geleerd, oud gedaan
Onderwijs en opvoeding zijn aspecten die niet onderschat mogen worden als er over zelfmoord wordt gesproken. Een kind dat vrij is om te spelen, een sterke band heeft met de ouders en stimulerend onderwijs krijgt, ontwikkelt zich sneller tot een gelukkig mens dan een kind met gebrek hieraan. Het is dus belangrijk dat mensen dingen doen in het leven, waar ze blij van worden. Crab: “In de huidige maatschappij wordt een hoge druk op kinderen gezet, door hun ouders en het onderwijs, om alleen maar te presteren. Ze verliezen hierdoor hun daadwerkelijke reden van bestaan uit het oog: doen waar het hart ligt.” Hij is daarom niet erg positief over het huidige onderwijssysteem, maar laat het niet alleen bij kritiek. Hij heeft zijn eigen schooltje opgericht, waar jongeren de kans krijgen hun eigen potentieel te leren kennen om dat op verantwoorde wijze binnen de samenleving te brengen. In dit onderwijs worden de kinderen niet gedwongen iets te leren waar ze zoveel mogelijk geld mee verdienen. “Iemand met de droom om broden te bakken, is in deze methode vrij om bakker te worden. Het is dan ieder geval een bakker met zijn hart. Iedereen moet zijn eigen dromen waar durven maken, zonder de druk te voelen beter te presteren dan anderen. Om de competitie tussen leerlingen tegen te gaan, krijgen ze geen examens en cijfers. Er hebben slechts meetmomenten plaats.” Onderwijs moet volgens Crab ook meer rekening houden met lokale omstandigheden. Hij verwijst hierbij naar de goede bedoeling van Unicef inzake recht op onderwijs voor elk kind. “Unicef is helaas vergeten te definiëren wat recht op onderwijs inhoudt. Ze hebben niet gekeken naar de lokale realiteit. Iedere regio heeft andere normen en in ieder gebied heeft de bevolking andere kennis nodig om te blijven bestaan. Een Nederlander zou bijvoorbeeld niet zonder geld in de Amazone kunnen overleven, de lokale bevolking wel. De kinderen ontvangen nu irrelevante informatie, waar ze in hun leefwereld weinig aan hebben. Ze worden gestimuleerd naar de stad uit te wijken voor hoger onderwijs om uiteindelijk Amsterdam of New York te bereiken. Alleen degenen die ‘falen’, blijven in het binnenland. Deze verkeerde stimulatie kan zogenaamde mislukkelingen laten overgaan tot zelfdoding. De eens rustige gemeenschap is hiermee ontwricht.”
Communicatie
Niet alleen het onderwijs, maar ook de opvoeding draagt bij aan de goede ontwikkeling van een kind. Hoe vaak krijgen kinderen tegenwoordig nog een kusje voor het slapen gaan of heb je nog moeders die je na schooltijd opwachten met een warme maaltijd? Hoeveel ouders zijn op de hoogte van de belevingswereld van hun kind? Asha Mungra: “Een kind is op ontdekkingsreis en moet leren omgaan met emoties. Als ouders hier niet bij helpen, kan het kind zich gaan isoleren, wat kan leiden tot zelfdoding. Ouders zijn na het werk vaak moe en praten hierdoor amper met de kinderen. Ze kopen ter compensatie BlackBerry’s, films en computergames, zodat de kinderen zichzelf leren te vermaken.” Dat ouders urenlang per dag moeten werken om genoeg geld te verdienen, kan slechts worden opgelost door de overheid, meent Mungra. Ze denkt dat het plaatsen van maatschappelijk werkers op scholen kan helpen om de kinderen uit hun isolement te halen. Jongeren stimuleren en genoeg faciliteiten geven om te sporten kan ook een oplossing zijn. “Sporten kan als uitlaatklep dienen. Problemen en de sleur van de dag kunnen even worden vergeten. Bovendien leren ze ook de waarde van hun lichaam kennen.”
Suïcideprotocol
Vanuit Crabs oplossingen heeft Suriname nog een lange weg te gaan. In onze samenleving zorgen armoede, werkloosheid en een gebrek aan goede huisvesting voor uitzichtloze situaties zonder toekomstperspectieven. In deze maatschappelijke setting is de kloof tussen welvarenden en minderbedeelden groot, waardoor een egalitaire samenleving ver te zoeken is. Op de korte termijn ziet Mungra toch een kansrijke taak weggelegd voor regering en ministeries. Hierbij kijkt ze vooral naar de geestelijke gezondheidszorg. Momenteel is er geen concreet beleid voor mensen die met zelfmoordgedachten vechten. Die worden in veel situaties direct weer naar huis gestuurd en aan hun lot overgelaten. “Er zouden een suïcideprotocol en een nationaal preventieprogramma moeten komen”, pleit zij. “Wanneer iemand suïcidale gedachten heeft, zou deze persoon gerichte hulp moeten krijgen. Met zo’n protocol kunnen ze direct worden doorverwezen naar de juiste personen, zoals een psycholoog of psychiater.” Zoals ze in haar brief aan de president voorstelt, ziet ze de oplossing in een multidisciplinair team, waarbij gezamenlijk aan een structurele aanpak wordt gewerkt. Ook op scholen zou er meer ruimte moeten zijn voor geestelijke gezondheidszorg. Zoals maatschappelijk werkers, bij wie kinderen met problemen hun hart kunnen luchten. Investeringen in beter onderwijs, geestelijke gezondheidszorg en educatie. Suriname moet flink wat veranderingen ondergaan, wil er verbetering komen in de situatie. Mungra hoopt dat haar brief aan de president snel zijn vruchten afwerpt. “Suïcide moet nu werkelijk worden aangepakt. Ministeries hebben tot nu toe alleen geluisterd, maar geen actie ondernomen. Ik hoop dat mijn brief de druk uitoefent die nodig is, om met concrete plannen te komen. Want elke zelfdoding is er één te veel.”
Nu populair
