Het is een understatement om te beweren dat je aan advocaten een som geld kwijt bent. Geld dat veel mensen niet kunnen neertellen. Daarom kun je voor de nodige rechtsbijstand ook een beroep doen op een pro-Deoadvocaat. Maar is die kostenloze bijstand evenwaardig aan het werk dat particuliere advocaten leveren of geldt de regel: het meest betaalt, het best geholpen?
Aan het begin van de Gonggrijpstraat in Paramaribo bevindt zich het Bureau Rechtszorg. Binnen het ministerie van Justitie en Politie staat deze instantie in voor het verschaffen van kostenloze bijstand in civiele zaken en strafzaken. Ze procederen zelf niet, maar zorgen voor de toevoeging van externe advocaten. Volgens het Bureau zijn er in Suriname 150 advocaten actief en de meesten sloten zich wel bij hen aan, maar zeker niet allemaal in dezelfde mate. Sommigen zijn vrijwel steeds oproepbaar, anderen verlenen op een zeer sporadische basis pro-Deodiensten. Het hoofd van het Bureau Rechtszorg, Bisnodath Nandoe, legt uit dat de financiering van de overheid aan pro-Deoadvocaten door de jaren heen vele schommelingen kende. “Toen in 1979 de mogelijkheid om een contract te tekenen voor het verlenen van rechtsbijstand voor de eerste keer aan de advocatuur werd aangeboden, tekenden bijna alle particuliere advocaten. Maar omdat de overheidsvergoeding aan juristen, na een nieuwe wijziging in 1999, zeer laag kwam te liggen, trokken de meesten zich terug.”
Toen een stijging van de benzineprijzen weer extra kosten met zich meebracht, veranderde de regering drie jaar geleden van strategie om de pro-Deoadvocatuur nieuw leven in te blazen. Het werk van de advocaat wordt opgedeeld in verschillende fasen. Een bezoek aan het parket en het cellenhuis behoort tot het voorbereidend onderzoek en brengt, enkel bij de eerste visite, 175 srd op. Daarnaast is er de zitting voor de kantonrechter of het Hof van Justitie. Die zittingen kunnen, ongeacht het aantal, maximaal vijfhonderd srd opleveren. Er werd ook een reiskostenvergoeding vastgelegd van 0,55 srd per verreden kilometer. Bij particuliere advocaten begint het honorarium rond 750 srd en daar staat verder geen limiet op.
Gekken
“Nog steeds noem ik die beloning eerder minder slecht dan goed”, zegt advocaat Edgar Glunder resoluut. Hij draait al bijna twintig jaar mee in de advocatenwereld. “Het is allesbehalve een vetpot, maar ik ga mensen niet zeggen dat ze dood kunnen vallen als ze mij om hulp vragen. Ik doe pro-Deowerk omdat ik weet wat het is om in geldproblemen te zitten. Voor die wijzigingen bedroeg de vergoeding bij civiele zaken dertig srd. Je kan voor dat bedrag nooit ofte nimmer iemand warm maken om efficiënt zijn werk te doen. Dat schenen zelfs die gekken op het ministerie te beseffen. Met Bureau Rechtszorg heb ik wel goed contact, maar van hun service krijg ik hoofdpijn. Iedere keer bereid ik me voor op ellende. Er raken daar vonnissen zoek of ze vergeten de beklaagde op te roepen, hun organisatie deugt al jaren niet.”
Advocaat Hedley R. Derby hoort ook bij de vaste pro-Deoclan van het Bureau Rechtszorg. Hij begon twee jaar geleden met zijn eigen kantoor. “Ik liep stage bij het Bureau en zag dat er een enorme behoefte was aan pro-Deoadvocaten. Maar nu ik met hen moet samenwerken, erger ik me zo aan hun communicatieproblemen. Bureau Rechtszorg, de griffier, die instaat voor de communicatie rond een rechtszaak, en de advocaat moeten veel informatie uitwisselen, maar er is geen contact tussen die eerste twee. Je moet dus als advocaat continu achter je dossiers aanhollen.
“Vooral bij het oproepen van de beklaagde ontstaan de grootste misverstanden. Als de datum van de zitting is vastgelegd, moeten wij van de griffier naar het Bureau Rechtszorg om die informatie door te geven. De partijen moeten vervolgens pro Deo worden opgeroepen door deurwaarders van de overheid en daar zit vaak het probleem. Ik kom dan op de afgesproken datum aan op de rechtbank om te horen dat er helemaal geen oproep gedaan is.
Van de deurwaarders krijg je dan een excuus dat ze bijvoorbeeld geen vervoer hadden. Mijn cliënt weet dus van niks en de zaak wordt sowieso uitgesteld. Daarom vraag ik hen soms, als het mogelijk is, een particuliere deurwaarder te betalen. Daar ligt toch een groot verschil met betalende zaken. Je moet niet eerst langs het Bureau Rechtszorg en de deurwaarder komt meteen in actie.”
Piketregeling
Er zijn twee manieren om een pro-Deoadvocaat toegewezen te krijgen: Rechtszorg regelt direct na de aanhouding hulp of er wordt een advocaat door de rechter ingeschakeld als een cliënt tijdens de zitting alsnog om verdediging vraagt.
Voor jeugdige verdachten werd een piketregeling opgesteld in samenwerking met Advocaten zonder Grenzen Nederland. Zo moet elke advocaat die aangesloten is bij het Bureau, om de beurt een jeugdzaak aannemen. Of iemand al dan niet recht heeft op kostenloze bijstand wordt daar ook gecontroleerd. Het maximuminkomen per maand mag duizend srd zijn, wie meer verdient kan geen beroep op kostenloze hulp doen. Maar toch glippen enkelen nog steeds door de mazen van het net. Glunder heeft al meerdere verhalen gehoord over mensen die met hun dure wagen naar het Bureau rijden om hem vervolgens een eind verderop te verstoppen.
Veel feedback tussen het Bureau en hun cliënten is er verder niet. “We beschikken nog niet over een controlesysteem om onze cliënten te volgen”, vertelt Nandoe. “Dat systeem, om via een vragenlijst ondermeer de tevredenheid van mensen te meten, zou op 1 januari 2010 ingevoerd worden. Maar is nog niet voldoende ontwikkeld. In de praktijk merk ik wel dat pro-Deoklanten zelden of nooit tevreden zijn. Ik wil het nu niet te zwart-wit stellen maar het valt wel op. Ze wensen veel maar zijn nonchalant als ze zelf iets moeten regelen. Ik denk dat het beter is als er voor de cliënt enige kosten verbonden waren aan het werk van een pro-Deoadvocaat. Nu het helemaal gratis is, appreciëren de mensen het minder.” Nandoe doelt hiermee op de Staffelmethode; een honorariumsysteem waarbij je meer betaalt naarmate je meer verdient.
Zowel Glunder als Derby kunnen zich hierin vinden. Glunder: “Vaak hebben mensen geen vertrouwen in pro-Deoadvocaten. Gratis hulp wordt gelijkgesteld aan minderwaardige hulp. Een bijdrage op basis van het inkomen kan zorgen voor meer overtuiging. Sommigen denken dat ze wel kunnen zien hoe het loopt omdat het toch geen geld kost. Ik wil een zaak naar beste weten behandelen, maar voor zo’n cliënt ga je zelf ook minder moeite doen. Ze zijn natuurlijk lang niet allemaal zo en als een cliënt serieus achter zijn zaak staat, ga ik er echt tegenaan.”
Nu populair
