In twee landen thuis

Veel Surinaamse Nederlanders hebben het gevoel in twee landen thuis te horen, of soms juist in geen van beide. De 24-jarige Isaura Sanwirjatmo, student Grafische Vormgeving aan de Hogeschool van de Kunsten in Utrecht (HKU), besloot dit gevoel te onderzoeken en vast te leggen op foto en film. Gelijktijdig maakten studenten journalistiek van de Hogeschool Utrecht (HU) dubbelportretten van Surinamers en hun familieleden in Nederland.

De muziek in de beschilderde wilde bussen, de schaafijswagens en de koloniale gebouwen; karakteristieke elementen die vanzelfsprekend zijn voor wie in Paramaribo woont. Isaura Sanwirjatmo gebruikt ze als ingrediënten voor een filmserie en een fotoreportage. Vijf maanden heeft ze in Suriname doorgebracht om beelden te verzamelen, maar vooral om zelf te ervaren hoe het is voor een Surinaamse Nederlander om met ieder been op een ander continent te staan.
In de negen filmpjes die zij heeft geproduceerd, vertellen Surinaamse Nederlanders hoe zij de band met hun twee thuislanden ervaren. Ze vertellen over hun jeugd, hun opvoeding, hun herinneringen aan Suriname en, het belangrijkste, waar zij zich eigenlijk thuis voelen. Die verhalen heeft Sanwirjatmo geïllustreerd met beelden en foto’s van karakteristieke plekken in het land en van de situaties waarover wordt verteld. Ze spreekt ook met antropologe Lisa Djasmadi over haar ervaringen bij het schrijven van haar boek ‘Migratie en cultureel erfgoed. Javanen in diaspora’. De bekende televisiekok Ramon Beuk deelt hoe het was om voor het boek en de televisieserie ‘Terug naar mijn roti’ weer in zijn geboorteland te zijn.
De andere geïnterviewden vond zij via haar vriendenkring. “Bij elkaar heb ik ongeveer rond de dertig mensen geïnterviewd. Ik besloot er acht te gebruiken voor mijn project. Ik merkte veel verschillen tussen generaties. De personen boven de zestig willen graag terug naar hun geboorteland, maar kunnen dat gewoonweg niet omdat veel familie in Nederland woont en zij in Suriname de nodige ouderenzorg niet kunnen krijgen. Persoonlijk vind ik de veertigplussers het interessantste, omdat die er verschillende visies op nahouden. Sommigen hebben een heel positief beeld van hun land van herkomst, anderen zijn minder enthousiast. Ik merkte dat zij vaak hetzelfde gevoel hebben als wat ik zelf in mindere mate heb, namelijk dat je tussen twee culturen in zit. Je bent geboren in een land, waaruit je op vroege leeftijd bent vertrokken. Later zie je het in korte periodes terug, of helemaal niet meer. Dat zorgt ervoor dat je jezelf wel aanpast aan de andere cultuur, maar iedereen blijft natuurlijk erg bewust van zijn of haar afkomst en identiteit. Ergens ben je dus ontvreemd van je eigen land.”
Sanwirjatmo kwam op het idee voor haar project omdat ze het land waar haar vader geboren en opgegroeid is, wilde leren kennen. “Zolang ik mij kan herinneren wilde ik naar Suriname. Ik ben altijd erg nieuwsgierig geweest naar de connectie die ik zou voelen met het land. Ik vond het een raar idee om de helft van mijn familie, maar ook de cultuur niet te kennen. Mijn vader had om allerlei redenen echter de band met Suriname voor zichzelf doorgesneden. Dit was iets waar ik me in de loop van de jaren bij heb neergelegd, dus ook bij het idee dat ik de ene helft van mijn familie niet zou ontmoeten en het land niet met mijn vader zou zien.”
Maar volledig aarden op een ander continent kan ook lastig zijn. “Het eerste wat men ziet, is je uiterlijk. De niet-Nederlanders vragen meestal na vijf minuten al: ‘Wat ben je?’ Nederlanders vragen het meestal heel voorzichtig naarmate het gesprek vordert met: ‘Ik zie dat je niet helemaal Nederlands bent…’ Ik ben deels daardoor altijd heel bewust geweest van mijn afkomst en daarmee ook van mijn identiteit. Ik was op mijn vierentwintigste al wel gewend om te vertellen dat mijn vader uit een land komt dat ik nooit persoonlijk heb ervaren en waar ik dus niet alles vanaf weet.
Nadat mijn opa was overleden heeft mijn vader de knoop doorgehakt en besloten om toch naar Suriname te vertrekken. Toen hij mij belde om te vragen of ik ook mee wilde, heb ik niet eens nagedacht en gelijk ja gezegd. Dat ik dan in mijn afstudeerjaar zou zitten, kon mij vrij weinig schelen. Ik vond het belangrijker dan de studievertraging die ik zou oplopen. Toen ik met meerdere mensen sprak over hoe belangrijk het voor mij was om naar Suriname te gaan, ontwikkelde ik het tot mijn afstudeerproject. Tijdens mijn studiejaren op de kunstacademie sneed ik namelijk vaak persoonlijke onderwerpen aan die familie, identiteit en maatschappelijk bewustzijn als onderwerp hadden. Dit was dus een uitgelezen kans om mijn eigen situatie tot een afstudeeronderwerp te maken.”
Voor Sanwirjatmo was het een ware verademing om, via de ervaringen van anderen, kennis te maken met het land van haar vader. “Persoonlijk kon ik mezelf het meest identificeren met Elten Kiene, omdat hij ook voor het eerst naar Suriname kwam. In het filmpje beschrijft hij: ‘Het was net alsof ik bij familie kwam waar ik heel lang niet geweest was’. Dat had ik ook, het gevoel opgenomen te worden in je familie, ervaren hoe dat verschilt van Nederland en je thuis voelen in een land waar je heel lang niet of nooit bent geweest. Maurice Ritfeld deed mij erg veel denken aan mijn vader. Die was ook na 21 jaar terug en in veel dingen teleurgesteld. Ik probeerde die deceptie terug te vinden in mijn eigen omgeving. Ik heb bijvoorbeeld ervoor gekozen om de Empire-bioscoop te filmen, omdat mijn vader daar zijn eerste film gekeken heeft. Dat het helemaal was verwaarloosd, was een tegenvaller voor hem. Ik heb vervolgens het ouderlijk huis en het erf van mijn vader gefilmd, die helemaal in verval waren geraakt. Ook daarvan was hij erg geschrokken. Audrey Wilson sprak veel over het binnenland van Suriname. Zelf ben ik een paar keer naar het binnenland geweest en ervoer toen zelf wat zij omschrijft: dat je als mens ondergeschikt bent aan de natuur. De jungle is zo overweldigend, dat het heel veel dingen in perspectief plaatst als je daar middenin staat. Dat maakte superveel indruk op mij. Eigenlijk kon ik mij in alle verhalen wel inleven. Dat vind ik het mooie van mijn project. Door middel van verhalen van andere mensen vertel ik ook mijn verhaal. De beelden zijn natuurlijk mijn interpretatie, een vastlegging van mijn reis.”
“In Nederland heb ik de afgelopen jaren aan één stuk door gestudeerd, gerend, gehaast. Ik heb weliswaar veel genoten van mijn studentenperiode, maar je staat vaak onder druk om te presteren. Je moet altijd proberen het ritme van de Nederlandse maatschappij bij te houden en je daarmee ook schikken in het individualisme. Suriname daarentegen was echt een verademing. Het was alsof er een last van mijn schouders viel. Het ritme, het sociale, de warmte, de natuur, het genieten. In Suriname ben ik echt tot rust gekomen. Ik heb ook een volledige, lieve familie erbij, die ik altijd al had, maar nooit kende. Dit was voor mij natuurlijk heel speciaal. Het individualisme van Nederland speelt niet in Suriname. De personen in mijn project hadden allemaal dit gevoel gemeen en ik vond het fascinerend om het zelf te mogen ervaren”.
Begin deze maand rondt Sanwirjatmo haar studie af. Daaropvolgend is er een eindexamenexpositie waar zij haar afstudeerproject zal presenteren aan haar medestudenten. Ze zal het resultaat ook op het internet publiceren. De foto’s die zij hier heeft gemaakt, is ze van plan te bundelen in een boekwerk.

0

Gedeeld