Het is langer dan 120 jaar geleden dat de eerste Javaanse contractarbeiders voet aan wal zetten in Suriname. Evenals de Hindostaanse en Chinese immigranten namen ook zij hun cultuur mee vanuit hun vaderland. Terwijl delen van die cultuur nog overal in Suriname te zien zijn, verdwijnen anderen zoetjes aan. Onder de oudere Javanen leeft nu de angst dat hun cultuur aan het verdwijnen is.
Sapto Sawirjo, bij velen bekend als Pa Sapto, is zeventig jaar en mag zich daarmee de jongste van de drie laatste wayang dalangs (wayang-spelers) noemen. Wayang is het Javaanse woord voor schaduw. Het is een toneelstuk van lederen poppen dat achter een wit scherm wordt vertoond, tegen het licht van een olielamp. De meeste verhalen die tijdens het toneel vertoond worden, zijn Indonesische heldendichten die zijn omgezet door generaties van Javaanse verhalenvertellers.
Het is volgens Pa Sapto vreemd om met je zeventigste toch de jongste te zijn. “Het is heel erg, want alleen ouderen houden zich nog bezig met de echte Javaanse cultuur. En tussen ons en de jongeren ligt al een generatie, om maar even aan te geven hoe groot de kloof is. Wat gebeurt er als we dood zijn en niemand onze kennis heeft overgenomen? Dan zijn er geen dalangs meer in Suriname”, concludeert Pa Sapto, die erelid is van de Javaanse culturele vereniging Sana Budaya.
Met een ietwat trieste blik vertelt hij dat een aantal culturele activiteiten al is verdwenen, zoals de ketoprak (deze dans deed samen met de Islam haar intrede in Indonesië) en de wayang wong (wayang gespeeld door mensen in plaats van de lederen poppen). Hetzelfde trieste lot wacht volgens hem ook de nu nog bestaande vorm van wayang, de gamelan en de sinden (traditionele zangeres).
Pa Sapto ziet de taal als basis voor de Javaanse cultuur. Dat veel jongeren de originele Javaanse taal niet kennen en daardoor de waarde daarvan ook niet begrijpen, is hem een doorn in het oog. “Net als bij de Hindoes heb je bij de Javanen ook de oude taal, Sanskrit. Alleen noemen wij het Sanskerta. Deze taal moet iedere persoon die zich bezighoudt met cultuur onder de knie hebben. Anders kan je de verhalen niet vertellen en elke handeling, dans of verhaal heeft een boodschap.”
Dat de Javaanse taal inderdaad aan het verdwijnen is, wordt gestaafd door een onderzoek dat is verricht door Kardi Kartodikromo. Hij concludeert dat de originele taal in een doorsnee Javaans gezin thuis niet wordt gesproken. De voornaamste reden die jongeren noemen voor het niet willen leren van de gebruiken en gewoontes, is tijdgebrek. En dat is alles wat nodig is, tijd. “Het leren en oefenen duurt wel een poos en is verder niet in geld uit te drukken. Dat is de enige investering. Jammer dat de jongeren het belang ervan niet inzien en dat ze zo een stukje identiteit verliezen”, zegt Pa Sapto.
Gelukkig zijn er nog duidelijke elementen van de originele Javaanse cultuur te vinden in Suriname. Pa Sapto: “De tradities die gepaard gaan met de hoogtepunten in het leven, zoals huwelijk, besnijdenis, zwangerschap en geboorte, worden wel in acht genomen. Ook het eten, djerang kepang en Javaans cabaret genieten nog belangstelling van de jongeren. Maar ook deze interesse is niet zoals vroeger, want toen had je elk weekeinde een opvoering, nu alleen maar op hoogtijdagen.”
Pa Sapto ziet dat de jongeren steeds meer gaan voor een Westerse leefwijze. “Deze invloeden zijn niet tegen te houden. Zelfs de typische Javaanse namen worden niet meer gebruikt voor kinderen. Marrons, Hindostanen, Chinezen en zelfs de stadscreolen, die maar een handjevol eigen culturele handelingen kennen, doen hun best om dat te behouden. Wij niet. Vaak zegt men dat de meerwaarde van de Indonesische cultuur de Surinaamse cultuur zo divers maakt. Maar straks is misschien een stuk van die diversiteit verdwenen.”
Nu populair
