Kunstschatten: Kwakoe

Kunsthistoricus Bart Krieger bespreekt elke maand een kunstwerk

Kunstwerken zijn op verschillende manieren te ‘lezen’. Met het oog, het hart en het hoofd. Het oog levert een objectieve beschrijving op, het hart een emotionele subjectieve en het hoofd kan het geheel in context plaatsen en hier betekenis aan geven. Deze maand het standbeeld Kwakoe, 1963, door Jozef Ludwig Klas (1923-1996).
 

Wat zien we?
Midden in de stad, aan de Dr. Sophie Redmondstraat, tekent zich de rijzige gestalte af van een atletisch gebouwde man, gekleed in een lendendoek. Hij tuurt voor zich uit. Zijn voeten staan meer dan schouderbreed en hij houdt één arm gebogen boven het hoofd en de andere voor zijn buik. Zijn polsen zijn nog geboeid, maar de keten is verbroken (keti koti).

Wat voelen we?
Een gevoel van trots, rust en statigheid.

Wat weten we?
Kwakoe is een veelvoorkomende naam voor jongens uit West-Afrika, geboren op woensdag. Met de slavenhandel zijn deze Afrikaanse ‘naamdagen’ mee verhuisd naar Suriname. Toch stelt het beeld geen persoon voor, maar een gebeurtenis. Kwakoe is een zogenaamde personificatie. Het beeld is op 1 juli 1963 onthuld door premier Jopie Pengel ter nagedachtenis aan honderd jaar bevrijding. De afschaffing van de slavernij vond plaats op woensdag, vandaar de naamgeving. De verstilde houding van Kwakoe staat in schril contrast met bijvoorbeeld het bevrijdingsmonument op Curaçao (1998). Deze laatste beeldengroep staat in het teken van actie; hier verbreken de onderdrukten uit alle macht hun eigen ketenen.
Nu duidelijk is dat Kwakoe geen persoon voorstelt, valt ook het feit op zijn plaats dat het gezicht vrij generalistisch, met een neutrale gelaatsuitdrukking, is weergegeven. Voor de diepere betekenis zal ingezoomd moeten worden op vorm, houding en typologie.

Betekenis?
Net zoals bij zijn Mama Sranan (zie Parbode 55), een beeld dat Jozef Klas twee jaar na Kwakoe zal maken: ‘there is more than meets the eye’. Bij Mama Sranan staat de omarming van de moeder voor de ellips van de oude vlag van Suriname die de verschillende rassen (gekleurde sterren) broederlijk verbond. Op soortgelijke wijze verschaft hij Kwakoe niet alleen meer statigheid door de unieke armpositie, maar geeft hij het beeld een diepere betekenis.
Als we ons oog van Kwakoes bovenste arm naar zijn hoofd, over zijn borst naar zijn andere arm laten glijden, en dan de arm volgen, om terug te komen bij het begin, dan tekent zich het cijfer ACHT af, ofwel één van de meest klassieke symbolen die de oneindigheid uitdrukken. Het dichtst in de buurt, qua vorm, komt de figuur die soms op de tarotkaart ‘pentagrammen twee’ wordt afgebeeld. Zou deze kaart, die voor balans en vertrouwen staat, de kunstenaar geïnspireerd hebben? Hoe dan ook: Jozef Klas heeft Surinamers niet zomaar een bevrijdingsmonument gegeven, want met zijn geniale compositie klinkt de hartenkreet door dat aan de verworven vrijheid nooit een einde mag komen!

0

Gedeeld