De Surinaamse Nola Hatterman Art Academy en de Amsterdamse Gerrit Rietveld Academie zijn halverwege hun acht jaar durende samenwerking. Vormt de Art Academy zich langzaam toch naar Nederlandse maatstaven, of komt de verandering daadwerkelijk van binnenuit?
Tijmen van Grootheest, voorzitter van het college van bestuur van de Gerrit Rietveld Academie (GRA), lijkt een beetje te glunderen bij de gedachte dat kunstenares Nola Hatterman de samenwerking tussen zijn internationale academie en de Surinaamse academy, die naar haar is vernoemd, niet goed had gevonden. “Nola verbood het bijna dat haar Surinaamse studenten naar de kunstacademie in Rotterdam zouden gaan. Studeren in het moederland kon toentertijd makkelijk, omdat hier iedereen de Nederlandse nationaliteit had en dus met studiefinanciering naar Nederland kon”, zegt Van Grootheest.
Rinaldo Klas, beeldend kunstenaar en directeur van de Nola Hatterman Art Academy (NHAA), beaamt dat mevrouw Hatterman het nooit voorzien zou hebben dat dit de nieuwe richting zou worden. “Zij zou de GRA te modern vinden. Volgens haar moest je je richten op je mensen, je omgeving, de natuur. In mijn studieperiode verdiepten wij ons in de verschillende groensoorten van de bomen. Daar is niks mis mee. Deze visie hebben wij nog steeds en willen we ook behouden. Maar je moet studenten meerdere ontwikkelingsmogelijkheden geven. Kunst is op vele manieren te vertalen. De invalshoek van GRA is conceptueel, gericht op het individu en de persoonlijke vorming en is dus anders dan die van ons. Maar beide visies kunnen wel bij elkaar komen. Wij zijn een klassieke opleiding, maar leven in 2010.”
Keus
De samenwerking tussen de Gerrit Rietveld Academie en de Nola Hatterman Art Academy is een onderdeel van een vierjarige overeenkomst tussen Suriname en de gemeente Amsterdam. Sinds 2006 is er een uitwisselingsprogramma waarbij docenten van de GRA een paar keer per jaar gedurende zes weken lessen verzorgen aan de NHAA. In 2007 is deze uitwisseling versterkt door vijf veelbelovende studenten van de NHAA de mogelijkheid te geven hun studie in Amsterdam voort te zetten, waar zij worden opgeleid tot een gecertificeerde bachelor in fine arts of indesign.
Op dit moment studeren drie Surinaamse talenten aan de GRA. De komende periode worden nog twee studenten uitgekozen, die met een volledige beurs in het schooljaar 2010/2011 beginnen. De afspraak is dat de afgestudeerden na vier jaar Amsterdam terugkeren naar Paramaribo, om aan de slag te gaan als docent aan de NHAA. Sterker nog: ze moeten terugkomen. “Je kiest daarom geen willekeurige studenten”, zegt Van Grootheest. “De studenten moeten er wel iets voor teruggeven. Het is alleen niet zo dat zij een contract onder hun neus krijgen met ‘je moet alles terugbetalen, als je geen docent wordt’. Op die manier doen wij dat niet, dat is niet de GRA. Wij gaan er vanuit dat wij een keurige afspraak hebben met mensen, die zich bewust zijn van hun verantwoordelijkheid. Er wordt in hen geïnvesteerd. Zo’n vier jaar studie kost al gauw 40.000 euro aan gemeenschapsmiddelen.”
Meningen
Om een juiste keuze te maken van studenten hebben de docenten van GRA, die tijdelijk lesgeven op de NHAA, een belangrijke stem. Er worden uitgebreide verslagen, documentatie van het werk en per student een evaluatie gemaakt. De verschillende meningen van docenten en directie van zowel GRA als NHAA bepalen uiteindelijk wie er het meest geschikt is om naar Amsterdam te gaan.
“Talent en motivatie spelen natuurlijk een belangrijke rol, maar er zijn meerdere factoren. Een student kan twee kinderen hebben, een baan en thuis financieel verantwoordelijk zijn, waardoor het onmogelijk is om naar Nederland te gaan voor vier jaar”, zegt Paul Nassenstein. Hij is kunstenaar en docent basisjaar schilderen en tekenen aan de GRA en de 26ste docent die hier voor zes weken gestationeerd is in het kader van het samenwerkingsverband tussen NHAA en GRA. “De mensen die je uiteindelijk selecteert, hoeven geen toelatingsexamen meer te doen. De paar jaar op de NHAA is eigenlijk het toelatingsexamen om zich goed voor te kunnen bereiden. De toelatingseisen van de GRA zijn de strengste van Europa. Ik zie zeker genoeg Surinaamse studenten op de NHAA die de potentie hebben om uitgekozen te worden. Het talent is er.”
Nassenstein, voor de tweede keer in ons land, merkt een duidelijk verschil met het vak kunstenaar in Nederland en in Suriname. “In Nederland is het een volledig beroep en het wordt ook zo geaccepteerd in de samenleving. In Suriname is het iets wat je er vaak bij doet. Er zijn maar weinig mensen hier die het zich kunnen veroorloven om zich alleen met kunst maken bezig te houden. Want dan heb je gewoon geen eten.” Klas noemt zichzelf een voorbeeld van hoe het in Suriname werkt. “Ik run een academie en ben tegelijkertijd beeldend kunstenaar. Het is niet de meest ideale situatie, maar anders is er geen school. Van Nola Hatterman heb ik training gehad en dan kun je zeggen ‘ik ga mijn eigen weg’, maar zo ben ik niet. Er zijn jongeren met talenten, die verder willen, maar de mogelijkheden niet hebben. Ik wil die geven. Het principe van onze school is dat talent, ongeacht vooropleiding, zich kan ontwikkelen. En met de samenwerking met de GRA bieden wij vijf topstudenten unieke kansen om door te stromen.”
Van Grootheest vult aan dat het niet voor het eerst zal zijn dat mensen uit een zogenaamde silent zone, internationaal doorbreken als zij hun land verlaten. “Als je de stap kan en durft te nemen, dan is de kans groot dat je vooruitgang boekt in je persoonlijke ontwikkeling. Je neemt niet alleen artistiek gezien een grote sprong, maar ook sociaal.”
Fantastisch
Bewondering voor Klas en zijn academie schuift van Grootheest niet onder stoelen en banken. “Ik sta er echt van te kijken hoe Rinaldo dit allemaal voor elkaar krijgt. Kijk naar de tentoonstelling ‘Paramaribo SPAN’ van afgelopen maart. Van de negentien Surinaamse kunstenaars komen er tien van Nola, terwijl het geen officiële opleiding is. Er zitten ook kinderen in de naschoolse activiteit op de NHAA, kinderen met een handicap. Het is echt fantastisch dat kunstenaars en kunst verbonden worden met verschillende maatschappelijke doelgroepen. In het Westen staan wij met onze rug naar die lastige groepen toe, want de overheid zorgt wel voor ze. Al onze docenten die hier zijn geweest, vinden het een bijzondere ervaring, omdat je ziet dat het kunstonderwijs meerdere rollen kan vervullen voor een samenleving. Daar kunnen de GRA en Nederland zeker van leren”, zegt Van Grootheest.
Kritiek
Een veelvuldig gehoord commentaar is dat Nederlanders in groten getale naar Suriname komen en bepalen dat een klein handje Surinamers op het vliegtuig mag stappen om kennis op te doen. De kritiek dat dergelijke kunstuitwisselingsprojecten niet gelijkwaardig zijn, veegt Van Grootheest resoluut van tafel. Volgens hem heeft het met verhoudingen te maken. “In Nederland wonen zeventien miljoen mensen, hier zijn het er maar een kleine 500.000. De spoeling is dunner hier. Wat mij alleen interesseert of de GRA in staat is om mensen met een andere onderwijs- en cultuurachtergrond een gedegen opleiding te geven. Je kunt inderdaad zeggen dat er hier in de afgelopen drie jaar 27 docenten zijn geweest. Dat zijn er meer dan dat er Surinaamse docenten naar Nederland zijn gegaan. Maar er zijn zo meteen wel vijf studenten die gezamenlijk twintig jaar in Nederland hebben gezeten. So what is the problem?”
De mening dat Suriname zichzelf buiten het Caribisch gebied plaatst door samenwerking met Nederland aan te gaan, deelt Klas niet. “Wij zoeken ook wel Caribische samenwerking. In de afgelopen vier jaar is het helaas op een laag pitje komen te staan, vanwege organisatorische redenen. De meeste studenten kregen via de OAS een beurs, dat was van korte duur. Ik weet niet precies meer wat er aan hand was. We willen het wel weer oppakken. Als je kennis wilt vergaren, dan stuur je je studenten daar waar het te halen is. Als je jezelf hierin beperkt, duurt het langer voordat je bent, waar je wilt zijn.”
Van Grootheest: “Ik begrijp de kritiek, maar ik heb er niks mee te schaften. Ik heb 62 nationaliteiten op de opleiding: Palestijnen, Israëli’s, Amerikanen, Iranezen, allemaal in één organisatie. Wij hebben geen politiek en geen religieus probleem. Wij zijn maar met één ding bezig: kunst. De academie oriënteert zich niet op Nederland, wij oriënteren ons op de hele wereld. Als je een instituut zoekt op de wereld, met 62 nationaliteiten, dan kom je uit bij de Rietveld.”
In 2014 komt er een eind aan de samenwerking tussen de twee opleidingen en zijn de twee drijvende krachten, Klas en Van Grootheest, met pensioen. Klas is niet bang dat de band zomaar ophoudt te bestaan en gelooft in de informele contacten. “Neem Remy Jungerman. Afgestudeerd in Amsterdam en doet altijd wel iets voor ons als hij in Suriname is. Ook andere kunstenaars, die hier met vakantie zijn, voelen zich betrokken bij de NHAA en bieden aan iets te doen, zonder dat er een groot plan en veel financiering achter zit.”
Een belangrijke vraag waar zowel Klas als Van Grootheest nog geen antwoord op kunnen geven, is of het mogelijk is om in Suriname een gedegen kunstopleiding op te zetten, die daadwerkelijk opleidt tot een internationaal geaccrediteerde bachelor. De GRA heeft de accreditatie en mag in theorie een nevenvestiging openen in Suriname. Het is een project van een andere orde dan de huidige samenwerking, met elementen als vooropleiding, programma, toegankelijkheid, collegegeld en kwaliteitszorg.
Autonoom
Klas blijft herhalen dat wat de toekomst ook brengt, de NHAA zal aan haar basisprincipe vasthouden: “Mensen zonder vooropleiding moeten hier kunnen komen, om zich te kunnen ontwikkelen tot autonoom beeldende kunstenaar. Dat is onze kracht. Mensen met een vooropleiding hebben natuurlijk een voorsprong en juist voor die groep zou doorstroming naar een hoger niveau, de dependance van de GRA, ideaal zijn. Maar zo ver zijn wij nog niet.”
Nu populair
