Kwik vergiftigt Suriname

En weer werden onderzoeksresultaten bekendgemaakt over de schadelijke gevolgen van het overmatige kwikgebruik door goudzoekers in het binnenland. Deze keer over de bewoners van het indianendorp Apetina, die collectief een kwikvergiftiging hebben opgelopen. En weer lijken politiek en overheid de kop in het zand te steken. Terwijl omringende landen steeds strengere maatregelen nemen, wordt in Suriname het kwikgebruik zelfs niet eens ontmoedigd, laat staan verboden. Dat maakt de prijs van goud voor het milieu en voor een groot deel van de bevolking wel erg hoog.

Wie per vliegtuig over bepaalde delen van het Surinaamse regenwoud reist, kan niet anders dan concluderen dat goudzoekers op een vreselijke manier huishouden. Neem nu het Brownsberg Natuurpark: grote stukken van het natuurgebied zijn open gekapt. Zand en modder zijn afgegraven en vermengd met water. Kwik komt er overvloedig aan te pas om het goud te kunnen scheiden. Het kwik wordt na gebruik weggespoeld en komt veelal in de bestaande kreken en rivieren terecht. Weliswaar is de situatie in het natuurpark na de operatie Clean Sweep in september 2007 iets verbeterd. Politie en leger hebben ingegrepen en tal van illegale goudzoekers opgepakt. Veel mijnbouwactiviteiten zijn daardoor stil komen te liggen, maar nog altijd zijn er aanwijzingen dat gelukszoekers hier hun gouden slag proberen te slaan.
Elders in het binnenland is dat niet anders. Op veel plaatsen hebben de goudzoekers vrij spel omdat de autoriteiten niet ingrijpen. Ze staan vrijwel machteloos, daarvoor is het controleapparaat te onderbemand. Hoewel de noodklok over de bedreiging voor het milieu regelmatig wordt geluid, is de politiek tot op heden niet in actie gekomen om de op handen zijnde ramp af te wenden.
Suriname is daarmee een uitzondering in de regio. Duidelijke milieuwetgeving ten aanzien van het kwikgebruik is er niet, terwijl de Mijnbouwwet van 1986 sterk is verouderd en achterhaald. Daardoor kunnen de illegale goudzoekers vrijwel ongestoord hun gang gaan. In Frans-Guyana is daarentegen zeer strenge regelgeving, waarin ook is opgenomen dat import van, handel in en gebruik van kwik verboden zijn. In Guyana is de regulering van de illegale goudzoekers in een vergevorderd stadium en de wetgeving is aangepast. Ook wordt daar via bewustwordingsprojecten getracht concessiehouders en gouddelvers te overtuigen van het belang om op milieuvriendelijke wijze goud te winnen.
Suriname loopt wat dat betreft flink achter. Binnenlandbewoners klagen steen en been dat de visstand de laatste jaren drastisch is teruggelopen. Wetenschappers schrijven dat toe aan het overmatige kwikgebruik. Tot overmaat van ramp bevatten de vissen die nog wel worden gevangen zoveel kwik, dat deze bij regelmatige consumptie een gevaar voor de mens kunnen opleveren.
Het Bureau Openbare Gezondheidszorg (BOG) becijferde enkele jaren geleden dat de tijdbom die jarenlang heeft getikt, eigenlijk al tot ontploffing gekomen. Jaarlijks komt dertig- tot veertigduizend kilo kwik in de Surinaamse wateren terecht. Uit onderzoek is gebleken dat meer dan de helft van de vissoorten die door mensen worden geconsumeerd een veel te hoog kwikgehalte heeft.
Alle verontrustende onderzoeken en rapporten ten spijt, komt de overheid nog altijd niet verder dan het instellen van een commissie die de problemen in kaart moet brengen. Een serieus actieplan ligt er niet, terwijl er voldoende aanbevelingen, van onder meer World Wild Life Guianas (WWF), zijn aangereikt.

Struisvogeltje
Volgens Ricky Stutgard, voedseltechno-loog, wordt het hoog tijd dat de over-heid actie onderneemt. “Ze willen geen paniek veroorzaken, maar spelen struisvogeltje met zichzelf. Ze zeggen bijvoorbeeld dat het geen probleem is wanneer je één keer per week met kwik vergiftigde vis eet. Voor zwangere vrouwen geldt een maximum van één keer per maand. Maar het is discutabel. Een oude vis bevat veel meer kwik dan een jonge vis. Of stel, ik ben gierig, we hebben vier moten vis en ik eet er drie en jij één. Dan hebben we allebei één portie gehad.
“Kijk, het probleem is niet het kwik, maar de concentratie. Binnenlandbewoners zijn voor hun eiwitten afhankelijk van vis en krijgen dus een hoge concentratie binnen. Alleen zijn de gevolgen niet direct merkbaar. Als ik jou een brood geef en je valt diezelfde dag dood neer, dan is het duidelijk dat ik het gedaan heb en krijg ik de schuld. Bij kwik zijn de effecten pas maanden later merkbaar. Als iemand daaraan dood gaat, zegt iedereen ‘het was Gods wil, het is goed zo’. Daarom kan de overheid zo’n nonchalante houding aannemen.”

Documentaire
Ook Leon Wijngaarde, voorzitter van de Organisatie van Inheemsen in Suriname (OIS) vindt de opstelling van de overheid te laks. De OIS zet zich fel in om het kwikprobleem onder de inheemsen van Suriname aan de kaak te stellen. Om het grote publiek bekend te maken met het probleem, heeft Wijngaarde de documentaire ‘Indigenous Suriname’ gemaakt over de gevaren en gevolgen van kwikgebruik.
Nog deze maand start de organisatie met een onderzoek in inheemse gebieden die bedreigd worden door ongecontroleerde en milieuonvriendelijke goudwinning. De data die hierbij verkregen worden, zullen worden gebruikt om de tweede fase van het onderzoek in te zetten. Een health assessment en (waarschijnlijk) een milieu onderzoek zijn hier onderdeel van. Wijngaarde: “Komend jaar in mei verwachten we deskundigen uit de Verenigde Staten. Zij brengen een bezoek aan de onderzochte gebieden en geven daarna advies.”
Hij heeft weinig vertrouwen in de overheid. “Voordat wij brieven gaan schrijven naar het ministerie van Volksgezondheid, geven we de overheid de kans om actie te ondernemen, hoewel wij niet denken dat dit zal gebeuren.” Maar niet alle hoop is verloren. “We kunnen de overheid in gebreke stellen op basis van onze grondwet en de conventies die Suriname mede heeft ondertekend. Maar het zal veel tijd gaan kosten.”
De OIS-voorzitter wil het dus ook op internationaal gebied hogerop zoeken. “Wij willen de verkregen data aan de internationale gezondheidsorganisaties als de PAHO en WHO doen toekomen, zodat zij ook weten waarmee we bezig zijn. En aan onze relaties in het buitenland, die de informatie kunnen gebruiken op internationale meetings. Maar we kunnen onze strategie altijd aanpassen. Als het maar de belangen van de Inheemsen behartigt.”

Voorwaarden
Naar aanleiding van het recente onderzoek naar de gezondheids-problemen van de bewoners Apetina, klom toxicoloog dr. Jules de Kom in de pen en schreef een ingezonden brief, die in de dagbladen werd geplaatst. Hij plaatste vraagtekens bij de resultaten. “Voor elk humaan onderzoek gelden voorwaarden”, zo legt hij tegenover Parbode uit. “Een onderzoek moet geen verwachtingen scheppen die er niet zijn of onnodig paniek veroorzaken bij mensen. Mensen moeten zich geen zorgen hoeven maken als dat niet terecht is. Er zijn internationale standaarden voor. De persoon die het onderzoek deed, had toestemming bij het ministerie van Volksgezondheid gevraagd. Hij is zonder dat hij die toestemming kreeg toch het veld ingegaan. Je mag als onderzoeker niet alle regels aan je laars lappen.”
Volgens De Kom, die lid is van het Toxicologie Focal Point van het ministerie van Volksgezondheid, zijn er talloze normen waar een onderzoek aan moet voldoen. “Eén daarvan is bijvoorbeeld dat duidelijk moet zijn wat de opzet is: hoe vindt de selectie plaats? Mensen moeten ingelicht worden. En worden de juiste onderzoeksmethodes wel gebruikt, op de goede manier? Hoe worden deze gegevens uiteindelijk geïnterpreteerd? Het is een onderdeel van het vakgebied: aan een onderzoek worden eisen gesteld: dit moet allemaal goed uitgeschreven worden. Er moeten goede aannames worden gedaan. Als een onderzoek niet doorzichtig is, dan ga je eraan twijfelen. Mensen hebben recht op confidentialiteit.”
De Kom benadrukt dat dit niet betekent dat de overheid geen gevaar ziet in het gebruik van kwik. “Natuurlijk maken we ons zorgen over het probleem. Het wordt niet alleen veroorzaakt door goudwinning, maar ook door bijvoorbeeld ontbossing. Van 1998 tot nu zaten we in een economisch moeilijke situatie. Er waren simpelweg andere prioriteiten. Vanuit het ministerie van Volksgezondheid zijn we nu bezig om goed onderzoek op gang te brengen. We proberen samen te werken met verschillende instanties als zodanig. We zijn er nu volop mee bezig, dus we hopen later een duidelijke uitspraak te kunnen doen over het risico. Ik kan nog niet zeggen wanneer het onderzoek wordt afgerond: dan ga ik beloftes doen die eventueel niet waargemaakt kunnen worden. Nu is het vooral belangrijk dat er geen paniek wordt veroorzaakt.”

Kinderen
“Bij het onderzoek richten we ons vooral op zwangere vrouwen en kinderen: over de doorsnee bevolking hoeven we ons vooralsnog weinig zorgen te maken. Tenzij die mensen een heel extreem dieet hebben. Als je geen vis meer eet, gaat het kwik vanzelf uit je lichaam. Mensen die afhankelijk zijn van vis, zouden kunnen variëren in hun voedsel. Ze kunnen bijvoorbeeld meer verschillende soorten vis eten, of kleinere roofvissen.
“De methylkwikwaardes worden steeds hoger als de vis ouder is: hoe ouder de vis, hoe meer methylkwik er wordt opgenomen. Bij roofvissen vindt de accumulatie plaats, de methyl-kwikwaarde blijft min of meer gelijk. Een roofvis scheidt echter het kwik minder makkelijk uit, het methylkwik bindt zich aan bepaalde celbestanddelen. Het is niet perse zo dat de mens wordt blootgesteld aan ál het kwik dat in de vis zit. Onderzoek in de Amazone heeft uitgewezen dat je het wel tot je neemt, maar of je het binnenkrijgt, is nog maar de vraag”, aldus De Kom.

Aanpakken
Dat er een kwikprobleem is, daar is iedereen het dus wel over eens. Maar de vervuilers aanpakken is een heel ander verhaal. Duizenden Brazilianen en Surinamers zoeken in ons regenwoud nog altijd naar goud. Soms legaal, maar meestal illegaal. Ze onttrekken zich aan wet en gezag en smokkelen het kostbare goedje de grens over. De onderlinge concurrentie is groot, dus aan potten-kijkers van buiten die lastig gaan doen over het kwikgebruik hebben ze al helemaal geen behoefte. En stoppen met de goudwinning zien ze al helemaal niet als optie.
Oscar Olimpeiro, een dertigjarige Braziliaan, graaft even buiten het Brownsberg Natuurpark centimeter voor centimeter de grond af. Hij is al ruim een jaar in Suriname. Echt veel geluk hebben hij en zijn twee vrienden tot op heden niet gehad. “We hebben duizenden USdollars geïnvesteerd aan materiaal. Alleen al de noodzakelijke dieselgenerator kost een paar duizend dollar. Maar tot nu toe hebben we bij elkaar een kleine kilo gevonden. Dat moeten we delen, maar na aftrek van de gemaakte kosten blijft er niet veel over. We blijven echter zoeken, want dit gebied is volgens velen echt een goudmijn.” De arbeid die de goudzoekers moeten verrichten in hun jacht naar goud, is loodzwaar en soms dodelijk. Ook al loont het vaak de moeite, velen gaan er aan ten onder. Door ziekten of door geweld van concurrerende goudzoekers. “De dood graaft hier altijd mee”, zegt Olimpeiro. Hij was oorspronkelijk met vijf vrienden aan het avontuur begonnen. “Twee van hen zijn na een paar weken naar huis terug gegaan. Die vonden het werk te zwaar. De ander is overleden aan malaria. Dat is een groot gevaar hier. Hij was al een paar dagen ziek, maar hij dacht dat het wel overging. Toen het echt mis ging, was het al te laat.”
Olimpeiro geeft schuchter toe dat ook hij overvloedig met kwik werkt. “Dat kopen we altijd in de stad of we laten het door iemand meenemen. We weten dat het giftig is, maar er is geen andere mogelijkheid. Iedereen zegt wel dat we verkeerd bezig zijn, niemand geeft ons echter een alternatief. Terwijl de vraag naar goud er wel is. Dus aan de ene kant proberen wij de markt te voorzien, aan de andere kant mogen het niet doen!”

Perspectieven
Moeten we het dan allemaal maar laten zoals het nu is en de kwikvervuiling van het binnenland als een soort onuitroeibaar gegeven gedogen? Ricky Stutgard verwacht niet dat dit zal gebeuren, hij ziet zelfs perspectieven. “Ik geloof wel dat er verandering gaat komen in deze manier van denken. Maar tegen welke prijs, dat weet ik niet. Ik denk dat pas wanneer het buitenland kanttekeningen plaatst, de overheid gaat reageren. In ieder geval moet het gebruik van kwik worden ontmoedigd. Ik heb begrepen dat er alternatieven zijn, maar die zijn duurder dan kwik. Om te beginnen moet het alternatief goedkoper worden gemaakt, en het kwik duurder. Daarna kun je hoge boetes gaan geven aan degenen die betrapt worden.
“De actuele problemen zijn daarmee natuurlijk niet voorbij, want de kwikvergiftiging is dan niet direct verdwenen. We moeten de natuur de kans geven het op te ruimen. En in de tussentijd kunnen de binnenlandbewoners beter pluimvee, zoals kippen, eten. Die kippen moeten dan wel voedsel uit de stad krijgen, dat naar het binnenland wordt gebracht.”

Auteurs: Maarten van Krimpen en Armand Snijders
met medewerking van Maaike Verschuren

0

Gedeeld