Traditionele Saramaccaanse vertellingen zijn eindelijk, in het boekje ‘Hielientie Daytie’, vastgelegd in het Nederlands De exactebetekenis van de titel is niet bekend, maar de woorden vormen de opening vanelke vertelling. Daarna roept de verteller: ‘we da u bi de’ (‘het was zo’),waarop de toehoorders antwoorden ‘ma na u ku de’ (‘wij waren er niet bij’; metandere woorden: vertel!). Daarna is het muisstil, maar schreeuwt de moraal. Eengesprek met Lydia Zeegelaar, samensteller van het boek.
Wat is de betekenis van ‘Hielientie Daytie’voor Suriname?
“We hebben hier zoveel culturen. Een belangrijk deel van de Marroncultuur schuilt in deverhalen waarin normen en waarden worden overgebracht. Deze vertellingenoverleven mondeling van generatie op generatie, van dorp op dorp. We hebbenonderzoek gedaan naar de verhalen bij verschillende generaties en het blijktdat in de loop der tijd toch wel het een en ander verandert. Zo was er onderandere discussie over de regels waar elk verhaal mee begint. Veel mensen vanoudere generaties zeggen dat die regels er nooit zijn geweest, waarop anderenzeggen: ‘man, dan heb je het gewoon niet gehoord!’. Daarom hebben we eenmiddenversie vastgelegd. Deze schriftelijke vastlegging is belangrijk voor deherwaardering van de cultuur van de Marrongemeenschap.”
Dient het verder nog een doel?
“We kwamentot de ontdekking dat kinderen in de verschillende dorpen boeken lezen in hetNederlands, maar het verhaal slechts in het Saramaccaans kunnen reproduceren.Vaak betreft het een onderwerp dat zo ver af staat van hun belevingswereld, datze de link niet kunnen maken. Door de verhalen van de eigen cultuur in hetNederlands te vertalen, is die link er wel en wordt de toegang tot deNederlandse taal vergemakkelijkt. Dat is belangrijk omdat het kind in detoekomst toch een sollicitatiebrief in het Nederlands zal moeten kunnenschrijven! Bovendien vervult het de mensen met enorme trots dat hun ‘eigen’verhalen worden opgeschreven. Dit boekje zal in Sipaliwini tevens als basis dienenvoor een nieuwe lesmethode, waarbij de nadruk ligt op de belevingswereld vanhet kind. Het onderwijs wordt hierdoor meer student-gestuurd inplaats vandocent-gestuurd.”
Toch wordenin het boekje nog veel niet-vertaaldeSaramaccaanse woordengebruikt. Wat leren de kinderen dan nog?
“Inprincipe is elk Saramaccaans woord de eerste keer vertaald. De tweede envolgende keren dat het woord in een stuk voorkomt, niet. En we vertalen nietalles. Een Saramaccaans verhaal is rijkelijk geïllustreerd met geluiden. Ook inde geschreven versie ontbreken deze dus niet. Maar hoe wil je het kakelen vaneen kip of het kloppen op een deur vertalen? Dat hebben we dus niet gedaan! Ditis de eerste druk, dus we komen ongetwijfeld dingen tegen die verbeterd kunnenen moeten worden.”
Zijn er overeenkomsten met verhalenuit andere culturen?
“Het zijnsprookjes en in elk sprookje zit wel een moraal. Normen en waarden, zoalseerlijkheid en ‘gij zult niet begeren wat van een ander is’ komen regelmatigterug. Maar ook minder voor de hand liggende waarden, zoals in het verhaal overde gehandicapte. ‘Leef met de beperkingen die je hebt en focus op de dingen dieje wél kunt’ en ‘kijk niet neer op anderen, omdat jou hetzelfde lot kanoverkomen’. Dergelijke thema’s vind je terug in alle soorten sprookjes, of datnu binnen Suriname is of daarbuiten. Natuurlijk is het wel zo dat deze verhalenspecifiek uit de Marroncultuur komen en dat daarom thema’s die binnen onzegemeenschap belangrijk zijn, steeds weer terug keren. Landbouw en het behagenvan je man zijn daar voorbeelden van.”
Beïnvloedenideeën van buiten degemeenschap de Marroncultuur niet?
“Wij houdengraag vast aan onze cultuur. Het behagen van je man, ik noemde het net al, isbijvoorbeeld iets wat je al op jonge leeftijd meekrijgt. En is het niet zo datde vrouw in elke cultuur haar man in bepaalde mate behaagt om te krijgen wat zewil? Een invloed van buiten is dat steeds meer vrouwen zelf hun man kiezen.Toch zoeken in sommige dorpen de ouders nog steeds de man voor de vrouw uit. Uiteindelijkzijn dat de huwelijken die het langst stand houden. Omdat er overeenstemming isvóór het huwelijk, kun je als vrouw altijd rekenen op de steun van dewederzijdse families. De man zal zich niet aan mishandeling wágen, omdat hijweet dat er binnen no-time een neef voor de deur staat. En die komt echt nietpraten! Als die goedkeuring er niet is en een vrouw zelf een man zoekt, dan isje eigen veiligheid en dus ook je geluk niet gegarandeerd.”
De Marronszijn gevluchte slaven. Speelt dit thema nog een rol in de vertellingen?
“In principehebben de Marrons die naar het binnenland vluchtten, niet lang in slavernijgezeten. De verhalen die stammen uit de tijd dat ze nog in Afrika woonden,bevatten zulke thema’s in ieder geval niet. Verder heb ik er eigenlijk nog nietzo bij stil gestaan. Misschien dat de vrouwen door de mannen worden onderdrukt?”
Wie isJosina Edenburg en wat betekent het advies dat ze meegeeft?
“Zij was degrootmeester der verhalenvertellers, een Ganzeëse, een subgroep van deSaramaccanen, die verspreid over verschillende dorpen wonen. Als zij ietsvertelde, durfde je als kind niet meer alleen naar huis en was je wel gek om demorele boodschap niet op te volgen. Ze is helaas een paar jaar geleden komen teoverlijden. De raad die ze aan ons allemaal meegaf, is: ‘je, tei, hen da ko’,wat zoveel betekent als: hoor aan, accepteer en je leven zal succesvolverlopen!”
HielintieDaytie is te koop in vrijwel alle boekwinkels voor SRD 15
Nu populair
