Emancipatie ligt haar in de genen
Van het diepe binnenland, naar Paramaribo en soms verder naar Nederland. Steeds meer Marronvrouwen maken deze migratiesprongen. En ondanks de vele obstakels die elke sprong met zich meebrengt, staat de Marronvrouw haar mannetje buitengewoon goed. Zij is geëmancipeerd of werkt in rap tempo naar emancipatie toe. Dat is niets nieuws volgens Martina Amoksi, historicus en auteur van het boek De Marronvrouw in de stad.
Amoksi maakte een historische analyse van de gevolgen van de urbanisatie voor de Marronvrouwen in Suriname. Ze schrijft dat de Marronvrouw dwars door de geschiedenis heen een zeer belangrijke rol heeft vervuld, daardoor zit overleving in haar genen. “Je moet je voorstellen dat de vrouwen zorgden dat zo’n Marronkamp in het binnenland tot ontwikkeling kwam. Ze begon daarom ook lang voor de vlucht al zaden te verzamelen om diep in het bos te kunnen planten. Later moest zij met de kennis die zij uit Afrika had meegenomen medicijnen maken, om te zorgen voor gezonde nakomelingen en dorpelingen.”
Oude, wijze vrouwen
Kortom, de vrouw was de drager van de cultuur. Amoksi meent dat het dus niet vreemd is dat de Ndyuka de uitspraak Uma pikin na bee gudu hanteren (de vrouw is de rijkdom van de groep waarvan ze van moederszijde afstamt). Door deze rol werd ze ook betrokken bij belangrijke ontwikkelingen in de Marrongemeenschap. Zo is het volgens de traditie belangrijk dat elke kapitein een vrouw naast zich heeft die onofficieel dezelfde functie bekleedt. Ook de granman moet terug kunnen vallen op een umagranman die hem bijstaat. Meestal zijn het oude, wijze vrouwen in het dorp. Op de vraag waarom deze functies niet voor de buitenwereld bekend zijn, meent Amoksi dat de vrouw traditioneel op de achtergrond blijft zodat zij beschermd blijft tegen kwade invloeden. “Maar dat wil niet zeggen dat ze niet betrokken wordt bij de besluitvorming, vaak genoeg nam de man geen besluit zonder dat de vrouw geconsulteerd werd.”
Volgens het boek van Amoksi is een belangrijk bewijs voor de positie van de vrouw toentertijd geleverd in een verklaring van 10 december 1767 met de Ndyuka. Daarin worden trouwe naleving van het vredesverdrag en toezending van geschenken uit de stad geregeld. De medeondertekenaars waren mama Anna, mama Anginbasa en Mustafa. In de geschiedschrijving schijnt Mustafa een wezenlijke bijdrage geleverd te hebben aan de totstandkoming van een hechte Ndyuka samenleving in Suriname. Maar is traditie van polygamie dan geen tegenbewijs dat de vrouw wel onderdanig moet zijn aan de man? “De vrouw moest eerst instemmen voordat zoiets kon gebeuren en indien zij het er niet mee eens was en het toch gebeurde, dan mocht zij scheiden. Zonder dat op zij werd benadeeld of dat op haar werd neergekeken.”
Nieuw tijdperk
Met de komst naar de stad is de Marronvrouw een nieuw tijdperk ingegaan. Amoksi stelt in haar boek dat de periode 1965 tot 1975 gekenmerkt wordt door een vrijwillige trek van de Marronvrouw naar de stad, vaak genoeg doordat de partner voor werk langere tijd in Paramaribo moest zijn. Maar in 1987 werd de Marronvrouw vanwege de binnenlandse oorlog gedwongen om naar Paramaribo te komen. Vooral de laatste groep kwam door de gedwongen urbanisatie onfortuinlijk terecht.
Anki (56) is na een turbulente periode uiteindelijke klein ondernemer geworden. Zij verkoopt aardvruchten op de markt en verkoopt door aan een groothandelaar in Frans-Guyana. “Ik kwam met mijn kinderen in de stad, mijn man woonde al hier. Ik moest samen wonen met de vrouw die hij in de stad heeft. We waren met zijn tienen in een heel klein huis, geen licht en water moesten wij bij de erfkraan halen, samen met het hele erf. Ik kon niet meer planten en doordat alles in de stad veel geld kostte, moest ik gaan werken. Ik ben schoonmaakster geworden, maar den ben doe lek mi na wan meti.
“Ik woon al zeker tien jaren alleen met mijn kinderen. Mijn man en ik zijn niet meer samen. Zijn stadsvrouw wilde niet dat hij mij nog had, plotseling a wentye ven taki mi diri.” De drie meisjes van Anki gaan allemaal naar school en haar twee jongens werken in de transportsector.
Scheve verhouding
Tijdens een bijeenkomst van het Marron Vrouwen Netwerk getiteld ‘Genderbewuste Marronvrouwen: hoe gaan wij om met verandering?’, blijkt het beeld van Anki’s kinderen typerend voor de Marrongemeenschap. Doordat de Marronvrouw zich nu in rap tempo aan het ontwikkelen is, treedt een scheve verhouding op tussen geleerde Marronmannen en -vrouwen. Dat is niet alleen een probleem bij de Marronvrouwen, maar bij een groot deel van de Surinaamse bevolking.
Toch speelt er bij de Marrons meer. De nieuw generatie krijgt op vele fronten te maken met cultuurbotsingen meent Nicolaas Pinas, de inleider tijdens deze bijeenkomst. “De hedendaagse Marronvrouw heeft als droom dokter of advocaat te worden. terwijl de Marronvrouw honderd jaar geleden als droom had goed voor man, kinderen, familie en kostgrond te zorgen.”
Volgens Pinas treedt een cultuurbotsing op wanneer een Marronvrouw bijvoorbeeld niet meer op jonge leeftijd wil trouwen, maar doorstudeert. “Oma vraagt dan ‘meisje wanneer ga je trouwen? Je hebt al twee diploma’s. Waarom doorstuderen?’” De manier waarop de Marronvrouw omgaat met een Marronman in een liefdesrelatie is ook aan het veranderen, meent Pinas. Het probleem tussen de twee geslachten verwoordt Ifna Vrede die hoogopgeleid en Marronvrouw is in het boek De kunst van overleven, marroncultuur uit Suriname als volgt: ‘Je wilt Marronvrouw blijven, maar omdat je hoogopgeleid bent, neem je die waarden mee in de thuissituatie. Je kan dan wrijving krijgen met de man, omdat de meesten zijn blijven steken in traditionele waarden. Zelfs hoog opgeleide mannen houden vast aan de dingen die in hun voordeel vallen’.
Een van die dingen is polygamie, concludeert Denise (28). Zij is van Marronafkomst, universiteitsstudent en een absolute tegenstander van polygamie. “Een man heeft in deze moderne tijd geen twee vrouwen nodig. Toentertijd moest hij alleen zorgen voor een kostgrond en gebruiksvoorwerpen die hij zelf kon maken, waardoor geld bijna niet nodig was. Nu is alles geld, een man kan zich geen twee vrouwen permitteren.” Of de weigering van de partner om een tweede vrouw te accepteren, leidt tot overspel, weet ze niet te zeggen.
Mede door de problemen met polygamie kiezen steeds meer Marronvrouwen voor een partner die geen Marron is. Maar dat gaat niet altijd vlekkeloos. Eén van de belangrijkste redenen daarvoor is dat vaak verwacht wordt van de vrouw dat zij bepaalde tradities achterwege laat. Fidelia Graand Gallon, Surinaams Ambassadeur in Trinidad en voorzitter van het Marronvrouwen Netwerk: “Vaak willen mannen dat wij veranderen, niemand wil onze waarden overnemen. Dat leidt ertoe dat onze cultuur verloren gaat door deze manier van integratie. De traditionele waarden en normen hebben ook in het moderne leven een functie, dat moeten wij meenemen.” Pinas meent dat Marronman en -vrouw samen moeten zorgen voor oplossingen op dit vlak. “De Marronvrouw moet zich realiseren dat het probleem van de ongeschoolde jongens op hoeken van straten niet alleen het probleem is van henzelf. Het is ook een probleem voor de vrouwen. Jij moet aan de jongen zeggen, ga naar school want jij bent mijn toekomstige partner”, zegt hij glimlachend.
Nederland
Ook in Nederland is de Marronvrouw steeds vaker te vinden. Morea King van stichting Dufuni meldde tijdens een conferentie twee jaar gelden met als thema ‘de kracht van de Marronvrouwen en de veranderende rol in Suriname en Nederland’ dat de Marronvrouw nog niet voldoende geëmancipeerd is in Nederland. “Hun moeder heeft nooit geleerd haar mening te geven. Je merkt dat de tweede generatie wel probeert zijn mening te geven. We proberen de Marronvrouw uit het isolement te halen."
Volgens Amoksi is deze fase slechts tijdelijk. “Iedere samenleving stelt zijn eigen voorwaarden aan emancipatie. Toen de Marronvrouw veranderde van leefgebied door naar de Paramaribo te komen, had zij ook tijd nodig om zichzelf te vestigen als zelfstandige vrouw. Precies zo heeft de Marronvrouw in Nederland tijd nodig om haar weg te vinden. In Paramaribo is het snel gegaan maar in Nederland zal het langer duren, omdat de maatschappij daar ook veel ingewikkelder is. Maar ze komt er zeker want, ze heeft het met de paplepel toegediend gekregen.”
Nu populair
