Kunsthistoricus Bart Krieger
bespreekt elke maand een kunstwerk
Kunstwerken zijn op verschillende manieren te ‘lezen’. Met het oog, het hart en het hoofd. Het oog levert een objectieve beschrijving op, het hart een emotionele subjectieve en het hoofd kan het geheel in context plaatsen en hier betekenis aan geven. Deze maand het ‘monument van het besef’ (Bon Fu Gron Prakseri, 2003) op het Surinameplein, Amsterdam door Henry Renfurm (Paramaribo 1940 – Sint Eustatius 2011
Wat zien we?
Een standbeeld dat is te zien als een kruising tussen een totempaal en een boom. In de ‘stam’ zijn allerlei man- en vrouwfiguren verwerkt en in het ‘loof’ zijn de topografische contouren van Suriname en Nederland te ontdekken.
Wat voelen we?
Er gaat geen prettige sfeer uit van het beeld. De donkere ‘vleesgeworden’ boom ziet er weinig levensvatbaar uit met zijn magere kroon en gedrongen stam. Woorden als worsteling, verwrongen, gegrepen en gevangen spoken door het hoofd. De figuren komen, gezien hun gelaatstrekken en kleding uit alle windstreken en kijken vrij stug voor zich uit.
Wat denken we?
De levensgrote man- en vrouwfiguren representeren natuurlijk de verschillende bevolkingsgroepen die de Nederlandse kolonisator in de West ‘uitzette’. Het beeld is gemaakt door Henry Renfurm in opdracht van het Comité 30 juni en 1 juli, een jaar na onthulling van het Slavernij-monument (Erwin de Vries) in het Oosterpark in 2002. Het moge duidelijk zijn dat Renfurm in tegenstelling tot de abstracte figuratieve stijl van De Vries heeft gekozen voor een puur figuratieve stijl die bol staat van symbolisme. De stijl is vertellend en ligt ver van de Westerse opvattingen af. Vanaf het postmodernisme zoekt men in de Westerse kunst en cultuur juist meer naar poëtische metaforen. Het monument van Auschwitz in Westerbork is daar een goed voorbeeld van. Dat verhaal wordt met één krachtige metafoor verteld, in dit geval gebroken en verweerde treinrails die naar de hemel wijzen.
Betekenis
Het kunstwerk staat voor het besef van vele volkeren, die op verschillende grondgebieden in de West, Afrika en Europa verbonden zijn door gemeenschappelijke geschiedenissen. Toch kan ik me goed voorstellen dat Renfurm ook iets van de legende van Ya-Te-Veo, de mens-etende boom in dit beeld heeft verwerkt. Deze boom of plant werd in de negentiende eeuw door Karl Licher op Madagaskar ontdekt. In een brief uit 1874, beschrijft deze van oorsprong Duitse ontdekkingsreiziger een ritueel waarbij een vrouw aan een mensetende boom of plant wordt geofferd. Het schijnt een broodje aap te zijn geweest, maar feit blijft dat sinds die tijd dergelijke bomen in velerlei vormen in de (film-) kunst zijn geciteerd. Denk bijvoorbeeld aan de bloeddorstige boom in Sleepy Hollow, de agressieve wilg uit de Harry Potter-reeks of de plant Audrey II uit Little shop of horrors. Gezien vanuit het perspectief van deze urban legend is de kennismaking met Nederland, van welke bevolkingsgroep dan ook, te vertalen als een ontmoeting met een alles verslindende, vleesetende boom.
Nu populair
