Bezems
Misschien kent u het boek ‘The Ugly American’, geschreven door meneer Lederer. Omdat dit misschien niet het geval is, geef ik kort een stukje inhoud weer. De hoofdpersoon, die Lelijke Amerikaan dus, werkt op de Amerikaanse ambassade in Vietnam, toen nog een achterlijk land. Hij ontdekt dat oude Vietnamese vrouwen vaak rugklachten hebben en hun vloeren bezemen met handbezems. Het verband is snel gelegd. Hij introduceert de bezemsteel als technologische innovatie. Alle Vietnamezen stomverbaasd: daar waren ze zelf nou niet opgekomen! En ze ontdekken zo dat het kapitalisme dus toch beter is dan het communisme. Enzovoort, enzovoort.
Een stukje propaganda uit ongeveer 1960, dat boek zou nu vergeten moeten zijn. Maar kort na die ‘Ugly American’ werd het Peace Corps opgericht, de Stichting Nederlandse Vrijwiligers (SNV), en de Aangepaste Technologie Beweging. Misschien is er geen direct verband, maar romans brengen mensen wel vaker op ideeën: in dit geval het idee dat de Derde Wereld bevolkt wordt door domme mensen die zelf nog geen steel aan een bezem kunnen zetten. Voor zulke slimme ideeën heb je toch blanke hersenen nodig. Dat blanken superieur waren wist men natuurlijk al langer, maar dat arme landen geen bruggen en stuwmeren nodig hebben, maar goedkope bezemstelen, waterpompen, cursusjes kippenteelt, kwartjesleningen en zo…, dat idee was nieuw en viel direct in goede aarde. Vooral Afrika werd toen volgezet met knutsel- en metselwerkjes van jonge Nederlandse en Amerikaanse vrijwilligers, die goedkoop te krijgen waren omdat die nog onervaren waren in alles. Die konden bovendien goed communiceren met de doelgroep; inboorlingen zijn immers ook net kinderen.
Het heeft niet gewerkt. Die Aangepaste Technologie Beweging is al lang dood, en de SNV werkt nu anders. We zijn nu vijftig jaar verder, en wijzer. We weten nu dat Nederlandse jongelui, vers van school, binnen twee jaar die eindeloos complexe ontwikkelingsmechanismen niet goed kunnen analyseren. Tegenwoordig doen we het dus zonder analyse, maar investeren in bureaukosten en public relations. De zelfgeknutselde waterpompen zijn vervangen door Chinese pompen, die zijn nog goedkoper. De kwartjesleningen heten nu microkredieten en de belering gaat gewoon door. Nu wordt dat gedaan door stagiairs en toeristen. En geen twee jaar, maar drie maanden of drie weken. Dat is duurzamer.
En het heeft effect. Het blijkt goed voor het zelfrespect. Het idee dat Hollanders alles beter kunnen, dat verdwijnt. Hollanders en Amerikanen blijken geen kippen te kunnen kweken, geen waterleidingen te kunnen aanleggen, geen toilethuisjes te kunnen metselen. De ontwikkelingswerker nieuwe stijl blijkt een heel ander talent te hebben: ik lees bewonderende rapporten over een ongekende promiscuïteit. Dat is inderdaad het terrein waar spontaniteit en jeugd het wint van analyse en ervaring.
Ander onderwerp. Terug naar die Lelijke Amerikaan, die de bezemsteel in Vietnam bracht. Dat is onzin. Bij die Vietnamese rugklachten denk ik aan die natte rijstbouw daar, niet aan een paar minuten bezemen. Natuurlijk, het is maar een verhaal, die bezem is maar een illustratie, het gaat om het idee.
Maar voor illustratie kiest men toch altijd het duidelijkste voorbeeld. Als dat al niet deugt, dan is er toch iets mis met dat idee? Voor als u het niet wist: een handbezem is niet een steelbezem zonder steel. Het is een ander gereedschap, voor een ander doel, dat op een andere manier gebruikt moet worden. De bediening is anders, het resultaat is anders. Maar dat weten alleen zij die ooit de aarden vloer in een klein hutje hebben geveegd: dat gaat niet met een steelbezem.
Misschien moet ik nu een projectaanvraag indienen voor een toeristenkamp annex stagiaire-trainingscenter, met kleine hutjes en aarden vloeren. Dat zou geheel in stijl zijn: het zoeken naar een panacee voor iets dat vijftig jaar geleden speelde. Of moet ik verder terug in de tijd? In zendingsverslagen van meer dan honderd jaar geleden wordt al gesproken van vrouwenemancipatie, kippenkwekerijen en bibliotheken. Blijkbaar werkte dat toen al niet, want anders zou dat nu toch allemaal niet meer nodig zijn?
Nu populair
