Sikum kejawan: sterke cultuurbeleving op Javaanse bruiloft
In een verwesterde samenleving verwateren of verdwijnen de tradities. Alleen op boiti vind je nog sterke cultuurbelevingen zoals een traditioneel Javaanse bruiloft, de sikum kejawan.
Het eerste wat meteen mijn aandacht trekt onder het afdak is de pasrèn of een huwelijksprieel zoals Sapto Sopawiro, de gastheer, het noemt. Gewelven van palmbladeren vormen de kooi met daarin een tafel vol traditionele Javaanse huwelijkssymbolen. Rondom de kooi hangen ‘gordijnen’ van gevlochten palmbladeren, als afweer tegen malicieuze goden. De eeuwenoude traditie wordt alleen door de Javanisten beleefd; in mindere mate of helemaal niet bij Javanen van een ander geloof.
De kembar mayang of huwelijksboeketten tonen een ongelofelijke kennis van hand- en vlechtwerk. Alle kransjes of figuurtjes van palmbladeren zijn het zinnebeeld van de huwelijksvoorwaarden. “Als ik moet uitleggen wat ze allemaal betekenen, zijn we nog twee uren bezig!”, zegt Sopawiro. De twee gedecoreerde kokosnoten symboliseren leven en vrucht, terwijl de kussenstapel in het midden de procreatie voorstelt. “Je kan het ook zien als seks, maar dat heb je nodig voor de voortplanting”, beredeneert Sopawiro.
De wajangpoppen aan de wand, Aryuna en Srikandi, afgeleid uit het hindoeïsme, brengen de traditie terug naar het begin van de jaartelling toen het Javanisme uit een mengvorm van animisme, hindoeïsme en boeddhisme is ontstaan. Een glas water met jasmijnbloemen hoort er ook bij; voor de Javanist is het de uitverkoren bloem bij het bidden.
Zoet
Sopawiro is woordvoerder van de Federatie van het Javanisme en is vandaag in opperste stemming. Als mentor van zijn cultuur en geloof wordt hij vaker gevraagd bij een huwelijk, maar vandaag is het zijn dochter die trouwt. Het is een speciaal uitgekozen dag, maar de weergoden denken daar anders over: met bakken komt het hemelwater naar beneden. Of is dat juist een extra zegen?
In ieder geval trotseren familie, vrienden en kennissen het weer en de volgelopen kuilen om de bijzondere middag op Boxel mee te maken. Voor het huis staat de gapura, een erepoort van bamboe en palmbladeren, en daarachter twee bananenbomen als een tweede ingang. De kokosnoten, bacoven en suikerriet die hieraan vastgebonden zijn symboliseren respectievelijk vruchtbaarheid en voedsel. Maar van dat laatste zegt Sopawiro: “Suikerriet is zoet, maar het heeft ook een bitter gedeelte en dat betekent dat je ook het bittere in het huwelijk moet verdragen.”
Voorbereiding
Een dag voor het huwelijk wordt er al feest gevierd ter ere van de kembar mayang. Creatieve familieleden en vrienden zijn dan de hele dag bezig met vlechtwerk en het versieren van de poortingang. De huwelijksambtenaar komt langs voor het officiële gedeelte en wanneer de huwelijksboeketten af zijn, worden ze bewaard en volgt er een parodie over de eerste ontmoeting van het trouwpaar. Het gelukkige duo, ingesmeerd met lalar, vraagt daarna om de kembar mayang, wat een nog grotere hilariteit veroorzaakt. Ze moeten dan van de ‘bewaker’ eerst een lied zingen of een opdracht uitvoeren, voordat ze de deur mogen openen om de boeketten te halen. Voor de verrassing wacht hen achter de deur nog een tweede bewaker. Deze dag wordt ook feestelijk afgesloten.
Dukun
Dan verschijnt de man in sultan snit voor de erepoort. Door de regen een uur later dan gepland. Naast hem staan helpers met de kembar mayang en gedecoreerde kokosnoten. Sopawiro als begeleider van de bruidegom, gaat gelijk achter de microfoon. Aan het andere eind maakt de bruid haar opwachting. Zij is niet alleen, maar met haar moeder en de dukun, iemand die weet heeft van de Javaanse tradities. Van een afstand lokt Sopawiro de dukun uit voor een sketch in het Javaans: “Ik heb gehoord dat er twee mensen gaan trouwen, weet jij al wat hierover?” “Je bent dan wel heel achter, want ze sms-en allang hierover!”
En terwijl het publiek zich vermaakt, schuiven de twee groepen steeds dichter naar het midden, waar twee houten vakken op een sarong symbool staan voor samen leven op de wereld. Eenmaal dichtbij elkaar werpen man en vrouw een opgerold blad als pijltjes. Ze mikken naar het hart; naar waar de liefde wordt uitgestraald. Dan wast ze zijn voeten. Het ei in het bloemenwater is voor de man om kapot te trappen. Sopawiro: “Daarmee geeft hij aan dat hij, al man, zelfstandig zijn hoofd kan breken over het leven!”
Na een rondje ‘dansen om de wereld’ worden de echtelieden aan de moeder van de bruid gebonden met een slendang. Zoals ze haar dochter als baby in een draagdoek heeft rondgedragen, zo draagt ze hen voor de laatste keer naar de pasren. Daar voltooien zich de laatste belangrijke symbolische gebaren. Het schenken van een bord met soja, maïs, rijst en muntjes in een doek op haar schoot, betekent dat hij zijn loon en verdiensten aan zijn vrouw zal toevertrouwen en dat zij op haar beurt deze goed zal besteden aan het gezin. Daarna voeden ze elkaar en spreekt de dukun hen toe in aanwezigheid van de ouders. Sikum kejawan, traditioneel huwelijk op zijn Javaans, is voltrokken. De rest mag nu gaan eten.
Tekst & Beeld: Charles Chang
Nu populair
