Theaterproductie Bouta in première
‘Ons eigen verhaal, met onze eigen emoties’
Op 7 december, een dag voordat het precies dertig jaar is dat de Decembermoorden plaatsvonden, gaat in Rotterdam de theaterproductie Bouta in première. Het allereerste toneelstuk met de figuur Desi Bouterse in de hoofdrol, maar evengoed een genre dat hem niet zal misstaan. Initiatiefnemer Tjon Rockon: “De persoon Bouterse is een artiest, een echte showman.”
“Hoe kunnen we verder?” In de foyer van de Schouwburg in Rotterdam stelt maker Tjon Rockon zichzelf hardop deze vraag. Geboren in Nederland, als zoon van Surinaamse ouders, speelt dit dilemma zich al een tijd in zijn hoofd af en is nu het thema geworden van de theaterproductie Bouta, dat hij samen met Anoek Nuyens en Marjolijn van Heemstra maakt. De maanden voor de première is Tjon dag in dag uit druk bezig met repeteren. “Het is een gekkenhuis, maar wel heel leuk om te doen.” Voor de schouwburg staat zijn nieuwste aanwinst, een bestelbusje met daarop de voorstellingen die hij produceerde. “Kijk, die van onze nieuwste voorstelling staat er ook al bij.” Tjon wijst naar de achterkant van de wagen. Een, hoe kan het ook anders, paars vlak met daarop een projectie van de president en daarboven de tekst ‘Bouta’.
Persoonlijke verhalen
Hoe de geschiedenis gemaakt, misbruikt en gemanipuleerd wordt, is een belangrijk thema in de voorstelling. De relatie tussen Nederland en Suriname, en daarbij de onvermijdelijke rol die Bouterse speelt, vormt de rode draad in het stuk. “We hebben niet bepaald een geschiedenis om trots op te zijn, maar ook na de onafhankelijkheid hebben Nederland en Suriname elkaar niet los kunnen laten en zullen altijd met elkaar verbonden blijven. Hoe kunnen we verder? In de productie zoeken we naar antwoorden op deze vraag. Dit doen we aan de hand van een biografie van Bouterse en onze persoonlijke verhalen.” Die vraag leidde de drie naar zo’n 35 gesprekken met mensen die vroeger of vandaag de dag nog nauw verbonden zijn (geweest) aan Bouterse. Ook straatinterviews vormden de bronnen voor het project. “Een evenwichtig beeld van Bouterse schetsen, dat is de bedoeling.” Dat ze zich een beladen project op de hals hebben gehaald, beseft hij maar al te goed. “We spraken met mensen die heel dicht bij Bouterse stonden of nog staan. Veel personen wilden anoniem blijven en vertelden ons lang niet alles, uit angst of vanwege bepaalde belangen, denk ik. Dat het een zwaar onderwerp is, dat heb ik wel ondervonden. Zo spraken we met een nabestaande van één van de slachtoffers van de Decembermoorden. Na het gesprek zaten we met tranen in onze ogen, die persoon gaf ons zo’n persoonlijke omschrijving van wat er was gebeurd, dat liet me wel even realiseren waar we nou eigenlijk mee bezig zijn.”
Magische verschijning
Een neutraal beeld schetsen van zo’n bekritiseerd en tegelijkertijd geadoreerd persoon, kan dat wel? “We spraken mensen met een hele sterke pro en een hele sterke con houding, maar het viel me op dat Bouterse voor velen een soort magische verschijning was. Zo heeft Ruben Rozendaal wrok, heel veel wrok jegens Bouterse. Hij is zwaar beledigd, hij wil geld zien. Volgens mij zou hij Bouterse het liefst persoonlijk neer willen knallen. Maar toen ik met hem praatte over vroeger, viel hij bijna van zijn bed van het lachen. Bouterse heeft op veel mensen indruk gemaakt.” Een biografie in de vorm van een theaterstuk over Bouterse, maar een gesprek met de hoofdpersoon zelf ontbreekt. Toch lijkt de maker daar zelf niet zo mee te zitten. “We hebben het ook niet echt geprobeerd. Ook omdat we weten dat het onbegonnen werk is en het juist interessanter is om aan de hand van anderen informatie over hem te krijgen.” Wel heeft Bouterse groen licht gegeven aan het project, hoewel hij daar later op teruggekomen is toen hij realiseerde dat er twee Nederlandse dames aan mee zouden werken. “Ik denk dat hij bang was dat er teveel nadruk gelegd zou worden op de negatieve aspecten, zoals dat vaak gebeurt in Nederland. Er moest weer opnieuw toestemming gevraagd worden, maar daar hebben we tot dusver weinig van gehoord.” Die Nederlandse dames, Marjolijn van Heemstra en Anoek Nuyens, stelden samen met Rockon de productie samen en ze zullen ook als drietal op het podium te zien zijn. “Ik kende ze al een tijd en heb ze benaderd om met me samen te gaan werken aan deze productie. We hebben alle drie een speciale band met Suriname en willen dat verwerken in Bouta. Het is een breed onderwerp, daarom vonden we het belangrijk om juist onze persoonlijke verhalen erin te verwerken, zodat het meer aanspreekt bij het publiek. Er wordt dus niet geacteerd, we spelen onszelf. Het is ons eigen verhaal, met onze eigen emoties.”
Goede bedoelingen
Anoek heeft geen directe link met Suriname, maar wel een bijzondere interesse in het land. Zij staat in de voorstelling symbool voor de Nederlandse goede bedoelingen en de geschiedenis rondom de onafhankelijkheid. Marjolijn is een nazaat van een ambassadeur en een aantal gouverneurs. De ouders van Tjon komen uit Suriname. Hoewel hij de Decembermoorden zelf niet heeft meegemaakt, heeft de gebeurtenis, zoals bij veel Surinamers, een effect gehad op zijn leven. “Ik weet het nog goed, ik was elf jaar oud en zou in die december naar Suriname vliegen om daar mijn vader op te zoeken, die daar inmiddels weer woonde. Alles was al geregeld, totdat mijn vader opbelde dat ik niet meer kon komen, omdat het er te gevaarlijk was. “Bouterse was in die tijd veel op de televisie te zien. Ik zag die heftige speeches van hem en was echt onder de indruk. Natuurlijk besefte ik op elfjarige leeftijd nog niet wat er echt aan de hand was. Later hoorde ik van mijn vader, die toentertijd brandweercommandant was, dat hem door de militairen verboden werd om de branden bij de gebouwen van ABC en De Moederbond te blussen. Hij heeft daarna nog geprobeerd een baan te vinden in Nederland, maar dat is niet gelukt. Na die december ’82 is het contact tussen mijn vader en mij ook verwaterd.” Suriname heeft voor een groot deel in het leven van Tjon maar een kleine rol gespeeld. Toch veranderde er door de geboorte van zijn eigen zoon iets. “Ik ging me meer interesseren voor mijn vaderland, ik wilde weten waar ik vandaan kwam en het contact met mijn eigen vader weer opbouwen.” Het idee voor Bouta kreeg Tjon vorig jaar tijdens een bezoek aan Suriname, waar hij met een wederom anoniem contact sprak over Bouterse. “Deze persoon stond heel dicht bij hem. Hij omschreef die man echt als een God, een Messias. Ik dacht meteen: ja, over die man gaat mijn volgende stuk.” De verweving van de biografie van Bouterse met de persoonlijke verhalen, is voor Tjon een bewuste keuze. Het persoonlijk aantrekken van zo’n controversieel onderwerp, ziet hij dan ook niet als een probleem. “Ik wil theater maken en daarvoor doe ik research, maar ik wil niet de rol van detective op me nemen.” Twee maal bezocht hij Suriname om research te doen en interviews te houden. Zo sprak hij naast Rozendaal ook met Sharona Lieuw On, de initiatiefneemster van Jongeren tegen Amnestie. “Het was interessant om met haar te praten over de toekomst. Ik denk dat zij ambities heeft om de eerste vrouwelijke president worden, maar is ze door aanhangers van Bouterse uitgeroepen als staatsvijand en wordt bedreigd om haar standpunt.”
Spijtbetuiging
Maar ook sprak Tjon met de directeur van het kabinet en met oudteamgenoten van het basketbalteam van het jongensinternaat over de jeugd van Bouterse. Volgens de kerk van Steve Meye is Bouterse op dit moment bezig met een spijtbetuiging voor te bereiden over de Decembermoorden, iets wat hij waarschijnlijk rond de verkiezingen zal verkondigen. “Veel van de gesprekken die we voerden, hebben we opgenomen. Ook hebben we gefilmd en foto’s gemaakt. Daarnaast heb ik zo’n vijftig Rotterdamse kunstenaars een portret van Bouterse laten maken, die verwerkt zijn in het decor.” Het belooft een dynamische voorstelling te worden met muziek, film, audiofragmenten, foto’s en spel. “Ik ben niet bang dat mensen het niet willen zien, maar je moet wel voorzichtig zijn. Zo zijn er ook mensen geweest die niet wilden meewerken aan het stuk, zoals een koor dat ik had benaderd om een bijdrage te leveren. Ze wilden niet, gezien het thema.” Met de voorstelling willen de makers een antwoord voor de toekomst formuleren en onderzoeken hoe ze persoonlijk en politiek met de geschiedenis om moeten gaan. Bouta is een biografie van het leven van Bouterse en de makers op wie het effect heeft gehad. “Het is een intrigerende man, een man van het volk. Een waka man die de taal van het volk spreekt, eentje die niet opgeeft. Volgens de mensen die ik heb gesproken, zou hij zo meedoen met Bouta als hij erbij kon zijn in Rotterdam.” Iets anders valt haast ook niet te verwachten van showman Bouterse.
Nu populair
